'De heilige koningin Mathilde (feestdag 14 maart) deed haar liefdadigheidswerk bij voorkeur op zaterdag, omdat die dag gewijd was aan de Moeder van God.'
Sint-Mathilde van Ringelheim stond aan de wieg van het Heilige Roomse Rijk
Vrouwen speelde in de wording van het christelijke Europa een grote rol. Dat onder invloed van zijn echtgenote een heerser zich bekeert tot het christendom, waarna zijn volk volgt, is een terugkerend patroon in de geschiedenis vanaf de bekering van Clovis in 496.
‘Temidden van heidens en barbaars volk’
Dankzij diens echtgenote Clothilde werd immers het rijk van de Franken katholiek. Prof. Plinio Corrêa de Oliveira omschreef het poëtisch: “Zoals de bloem van de cactus die tussen de doornen bloeit, heeft de heilige Clothilde te midden van een heidens en barbaars volk de eerstgeborene van de Kerk doen ontkiemen in de doopvont van Reims en haar genade, schoonheid en geloof geschonken.”
H. Roomse Rijk der Duitse Natie
Maar behalve een West-Frankisch rijk, het latere Frankrijk, was er ook nog het ruigere Oost-Frankische rijk, waaruit Duitsland zou voortkomen. Dat had veel minder tot de Romeinse beschaving behoord en bleef bovendien aan zijn grenzen blootstaan aan de druk van heidense Denen, Slaven, Balten en Hongaren. Toch is daar het ‘Heilige Roomse Rijk der Duitse Natie’ uit voortgekomen.
Lees ook: De heilige Stefanus, de koning die Hongarije katholiek maakte
Eendracht Kerk en staat
Ook daar speelden vrouwen weer een belangrijke rol: in het bijzonder de heilige Mathilde van Ringelheim (c. 895 - + 14 maart 968) ook wel ‘van Saksen’ (dat toen het grootste deel van het huidige Duitsland uitmaakte) of gewoon ‘van Duitsland’ genoemd. Om haar te situeren moeten we bedenken dat na de betrekkelijke eenheid van het rijk van de Karolingen in de achtste en negende eeuw er in het oosten pas weer samenhang en culturele bloei ontstond met het Ottoonse Rijk (919-1024), dat net als het Karolingische gebaseerd was op eendracht tussen Kerk en staat.
Schoonmoeder van de Karolingers…
De H. Mathilde staat aan de wieg van dit Ottoonse Rijk. Niet ondanks, maar dankzij het feit dat zij vrouw en moeder was. Vanwege haar diplomatieke talenten en behendige huwelijkspolitiek kreeg ze zelfs de bijnaam ‘schoonmoeder van Europa’. Ze kreeg namelijk vijf kinderen die stuk voor stuk zo werden uitgehuwelijkt dat zowel in het Duitse als het Franse rijk een familienetwerk ontstond. Haar dochters gingen naar Frankrijk. Geberga huwde met Lodewijk IV en werd zo de moeder van de laatste van de Karolingen: Lodewijk V de Nietsdoener (niet zo genoemd omdat hij lui was, maar omdat hij al een jaar na aantreden in 987 overleed).
… en van de Capetingers
Was dat het einde van Mathildes invloed in Frankrijk? Nee, want de jongste dochter had ze uitgehuwelijkt aan de Franse edelman Hugo de Grote. Diens zoon werd in datzelfde jaar 987 gekozen als de nieuwe koning van Frankrijk. Dit was Hugo Capet, die aan het begin staat van de dynastie van de Capetingers, die onder meer de grote Lodewijk IX de Heilige voortbracht. Hoewel de dynastie in rechte lijn in 1328 eindigde, bleven de koningen van Frankrijk altijd bloedverwant aan Hugo Capet. Dat was de reden waarom de Franse revolutionairen in 1793 koning Lodewijk XVI als ‘burger Louis Capet’ naar de guillotine brachten.
Moeder van Otto de Grote…
Terug naar Duitsland. Mathilde was al als jong meisje uitgehuwelijkt aan de hertog van Saksen, Hendrik de Vogelaar, die na het onderling gebakkelei van de laatste Karolingers en vanaf zijn verkiezing in 919 (in Fritzlar, waar de H. Bonifatius twee eeuwen eerder nog een Donar-eik had geveld) veelal als de eerste koning van Duitsland gezien wordt. De oudste zoon van Hendrik en Mathilde was Otto I, die in 962 tot keizer van het Heilige Roomse Rijk zou worden gekroond (door paus Johannes XII) en als Otto de Grote de geschiedenis is ingegaan.
…en van Bruno de Grote
De volgende zoon, Bruno, werd voor zijn opvoeding toevertrouwd aan Balderik, bisschop van Utrecht. Ook Bruno zou later als aartsbisschop van Keulen het predicaat ‘de Grote’ krijgen, net als zijn keizerlijke broer. Via Mathildes derde zoon, Hendrik I van Beieren en diens zoon Hendrik II de Twistzieke, zou Mathilde de overgrootmoeder worden van de heilige Hendrik II, de latere keizer van Duitsland, aan wie we het Credo in de H. Mis te danken hebben.
Mathilde plunderde schatkist voor goede werken
Otto en Hendrik kregen het als broers met elkaar aan de stok over wie hun vader moest opvolgen. Het werd dus Otto, maar Mathilde (die niet op de eerstgeborene, maar op Hendrik had ingezet) zorgde voor een verzoening. Niet veel later verbande Otto zijn moeder echter naar een klooster omdat ze de schatkist geplunderd had voor kloosterstichtingen en goede werken. Nu was het Edith, de eerste vrouw van Otto, die moeder en zoon met elkaar verzoende. Mathilde mocht haar liefdadigheidswerk vanuit het hof voortzetten en stichtte kloosters en abdijen zoals de abdij van Quedlinburg en het klooster van Nordhausen.
Aandacht voor gevangenen
“Als koningin maakte Sint-Mathilde zich tot moeder van alle armen en minderbedeelden. Ze had grote aandacht voor gevangenen en degenen die wegens schulden gevangen zaten, betaalde ze af, waardoor ze hun vrijheid kregen. Alle armen, pelgrims en behoeftigen van alle soorten vonden in haar hun beschermster. De heilige koningin deed haar liefdadigheidswerk bij voorkeur op zaterdag, omdat die dag gewijd was aan de Moeder van God.”
Keizerin Theophanu
Na de dood van haar man, Hendrik de Vogelaar, “gaf Mathilde zich volledig over aan de oefeningen van vroomheid die Paulus een ware weduwe aanbeveelt. Ze was heel sober in haar maaltijden, rustig en stil in haar gesprekken, alleen bereid om goed te doen voor iedereen en alles te doen wat haar plicht was. Ze ondernam niets voordat ze advies had ingewonnen en God in gebed had geraadpleegd.” Veel van haar bezittingen zouden per huwelijksoorkonde overgaan naar haar schoondochter Theofanu, een Byzantijnse prinses die in 972 met zoon Otto II trouwde. Keizerin Theophanu zou een stempel drukken op het hof in Nijmegen. Mogelijk gaat de achtkantige, nog steeds bestaande Sint-Nicolaaskapel in het Valkhof op haar terug.
Begraven in Quedlinburg
Mathilde was toen al overleden. Dat gebeurde op 14 maart 968 in het paleis van Quedlinburg (waar Hendrik destijds het koningschap was aangeboden, terwijl hij zijn vogelnet zat te herstellen, vandaag zijn bijnaam ‘de Vogelaar'). Ze werd volgens haar wens naast haar man begraven. Zoals een van haar biografen het beschrijft: "Dit is hoe zij, die de moeder van de armen was, de beschermster van volkeren, de pleitbezorgster van gevangenen en veroordeelden, de vreugde van het Rijk, de stichtster van zoveel kerken, ziekenhuizen en kloosters, in één woord, de meest complete, de meest christelijke en de meest deugdzame prinses van haar eeuw, haar leven eindigde."
De citaten zijn ontleend aan het artikel over Mathilde op de website van het Instituto Plinio Corrêa de Oliveira.
Laatst bijgewerkt: 19 maart 2024 07:09