Sint-Adelheid en haar man, keizer Otto de Grote, zoals afgebeeld in de Dom van Meissen. (Foto: Wikipedia)
Sint-Adelheid: de geest van wijsheid, onverschrokkenheid en avontuur
Op 16 december vieren we het feest van de heilige Adelheid (of Adelaide, 931-999), koningin en keizerin, over wie Omer Englebert (1893-1991, Belgische priester en schrijver, -red.) in diens Lives of the Saints het volgende schrijft:
Jonge gemaal vergiftigd
"De heilige Adelheid was een wonder van gratie en schoonheid, volgens het geschrift van de heilige abt Odilo van Cluny (962-1049), die haar geestelijk leidsman en biograaf was. Ze werd geboren in 931 als dochter van Rudolf II, koning van Bourgondië, en trouwde op vijftienjarige leeftijd met Lotharius II, koning van Italië. De dochter uit dit huwelijk werd later koningin van Frankrijk. Adelheid was achttien toen haar man stierf, waarschijnlijk vergiftigd door zijn rivaal Berengarius II. Deze riep zichzelf al snel uit tot koning van Italië en bood de hand van zijn zoon aan de weduwe van zijn slachtoffer aan.”
Naar Canossa
"Omdat Adelheid weigerde zijn bevelen op te volgen, nam Berengarius haar landgoed in beslag en hield haar gevangen in het kasteel van Sarda. Daar onderging ze de grootste gewelddaden, maar niemand kon haar klein krijgen. Toen ze wist te ontsnappen, ging ze naar het kasteel van Canossa, dat eigendom was van de kerk. Vanuit dit onneembare fort deed ze een beroep op Otto I, koning van Duitsland, (de latere keizer Otto de Grote, -red.) die haar te hulp snelde met een machtig leger. Hij nam de kroon van Italië aan in Pavia en werd later [in 962] tot keizer gewijd in Rome. Ondertussen trouwde hij met Adelheid.”
Zoon rebelleert tegen moeder
"De zoon uit dit tweede huwelijk, Otto II, volgde zijn vader op en rebelleerde eerst tegen zijn moeder. Uit angst voor haar leven vluchtte ze naar Bourgondië. Daar ontmoette ze de heilige Odilo en verspreidde ze weldaden over de Franse kloosters. Later, toen ze terugkeerde naar Duitsland, stuurde ze Sint-Maarten de rijkste van de mantels die haar berouwvolle zoon droeg.”
‘Zondares van nature, keizerin door genade’
“Wanneer jullie aankomen bij het graf van de glorieuze heilige Martinus," schreef ze aan degenen die ze met deze missie had belast, "zeg dan: Bisschoppen van God, ontvang deze nederige geschenken van Adelheid, dienares van de dienaressen van God, zondares van nature en keizerin door genade. Ontvang ook deze mantel van Otto, haar enige zoon, en jullie die de eer hebben gehad Onze Lieve Heer te bedekken met jullie eigen mantel in de persoon van een arme man, bid voor hem. Zodra ze voelde dat haar einde naderde, werd Adelheid naar het klooster van Seltz gebracht om te sterven en te rusten bij het graf van Otto de Grote, haar tweede echtgenoot."
De heiligen ‘zien’ iets
Hier zien we een ander soort middeleeuwse figuur. Het is niet langer die van de heilige die in het klooster leeft, in de afzondering en rust van het klooster, maar die van de heldin. De Middeleeuwen zitten vol met helden en heldinnen die de grootste avonturen beleven, de grootste risico's nemen, die geen 'ideaal' van sociale zekerheid of pensioen hebben, maar die in risico, strijd en onzekerheid - wanneer ze in dienst staan van een hoge zaak en opkomen voor echte en legitieme rechten - iets willen en iets zien dat het leven zijn zout en betekenis geeft.
Blootgesteld aan wandaden
Je ziet hoe haar bestaan een aaneenschakeling was van toppen en dalen. Ze was de dochter van Rudolf II, koning van Bourgondië, en op 15-jarige leeftijd trouwde ze met Lotharius II, koning van Italië. Daarna kreeg ze een dochter die koningin van Frankrijk werd. Adelheid was achttien toen haar man stierf. En Berengarius II had haar man blijkbaar laten vergiftigen. Hij riep zichzelf uit tot koning van Italië en wilde dat ze met zijn zoon trouwde. Dus moest ze trouwen met de zoon van de moordenaar van haar eigen man. Het zou een gemakkelijk en aangenaam leven zijn, dus ze zou zeker niet lijden onder wat ze deed. Ze werd gevangen gezet en lange tijd blootgesteld aan de ergste wandaden. Maar plotseling ontsnapte ze...
Een andere heilige...
Wat hou ik van de ontsnapping van deze heilige! Hoe anders dan het gebruikelijke idee van een heilige. Volgens het huidige en verkeerde beeld zou de gevangen heilige zitten, tranen vergieten , enzovoort, aan alles denken behalve aan ontsnappen... en niet in staat zijn om te ontsnappen. De heilige zou dan een dikke vrouw moeten zijn, die zich moeilijk kan bewegen, die geen enkele sluwheid heeft, die niet weet hoe ze de bewakers moet misleiden, die geen enkel handig gebaar kan maken om over een obstakel te springen en weg te rennen, maar dit is een andere heilige. Helaas vertelt deze schrijver ons niet hoe zij ontsnapte.
Naar Canossa
Maar de heilige, in dit geval een heilige vrouw,
heeft de deugd van standvastigheid, van voorzichtigheid. En met
voorzichtigheid en standvastigheid vlucht je uit alle plaatsen waar
je uit kunt vluchten... En dus moest ze in staat zijn om de plek te
ontvluchten, zolang het materieel mogelijk was. Door te vluchten
bevrijdde ze zichzelf van het enorme juk waaronder ze gebukt ging. Ze
wist echter waar ze heen moest, want in plaats van zomaar ergens heen
te vluchten, vluchtte ze naar Canossa, de geduchte vesting van de
Middeleeuwen, wat wordt geïllustreerd door het feit dat de heilige
Gregorius VII later daar keizer Hendrik IV ontving, die zijn voeten ging
kussen om vergiffenis te vragen.
Goed gekozen echtgenoot
Canossa was een leengoed van de Kerk dat niet kon worden binnengevallen door een wereldlijke vorst. Daarom voelde ze zich er helemaal op haar gemak. Ze wist niet alleen hoe ze moest vluchten, maar ze wist ook waar ze haar toevlucht kon zoeken. Met andere woorden, ze had de onschuld van de duif, maar ook de sluwheid van de slang. En wat deed ze vanaf deze plek? Iets wat je ook niet van een heilige zou verwachten, volgens deze misvatting over heiligheid: ze kreeg een echtgenoot, en nog eentje die goed gekozen was ook!
Slechte zoon
Ze schreef naar de koning van Duitsland, de vermoedelijke erfgenaam van de keizer van het Heilige Roomse Rijk, en vroeg hem om haar te komen verdedigen. Hij kwam en vroeg haar met hem te trouwen, en dat deden ze. Een nieuw leven begon voor haar. Bedenk eens hoeveel veranderingen dat leven met zich meebracht, hoeveel kracht van ziel, hoeveel inspanning, hoeveel onverschrokkenheid. En hoeveel ware deugd in die prachtige heiligheid. Welnu, hij werd tot keizer van Rome gewijd en ze trouwden. De zoon uit dat huwelijk [Otto II, -red.] was echter een slechte zoon. En daar begint een andere tragedie.
Ontmoeting met H. Odilo
Hij rebelleerde tegen zijn eigen moeder, zodat zij opnieuw moest vluchten en naar Bourgondië ging. Daar ontmoette ze de heilige Odilo. En zie, haar zoon kreeg berouw, mogelijk op haar verzoek. Want de mantel die ze naar Sint-Maarten stuurde, leek op de betaling van een belofte, alsof ze tegen hem zei: "Als je mijn zoon bekeert, stuur ik je zijn mantel...". En zo werd het verzonden met deze prachtige boodschap, waarvan het mooiste feit de titel is die ze voor zichzelf bedacht: "Adelheid, zondares van nature en keizerin door genade"!...
‘Zondares van nature’
Het is zo'n contrast in titels en zo'n grootsheid in de eenvoud van dit contrast dat het haar grafschrift verdient: "Zondares van nature", want alle mensen zijn zondaars van nature, zelfs als ze heiligen zijn. Het is iets dat goed zou staan in een glas-in-loodraam, onder haar nobele, serene, sterke figuur: "Sint-Adelheid, zondares van nature en keizerin door genade". Laten we Sint-Adelheid vragen ons een genade te schenken die hiermee te maken heeft: de geest van strijd, van onverschrokkenheid en ik aarzel niet om de uitdrukking te gebruiken: de geest van avontuur.
Strijdvaardigheid
Thomas van Aquino leert ons dat de hoogste deugd van standvastigheid strijdvaardigheid is. En dat de sterke man strijdvaardig is. Dat wil zeggen, hij neemt het initiatief in de strijd; als het nodig is, als het opportuun is, als het verstandig is, wacht hij niet tot de vijand naar hem toekomt, maar neemt hij het initiatief in de strijd en zet hij zich in tegen de vijand. We moeten vragen om deze geest van standvastigheid, maar tegelijkertijd ook om deze geest van voorzichtigheid, deze scherpzinnigheid, dit vermogen om te onderscheiden, om te beseffen, om situaties te kiezen, om de juiste middelen te hebben om de doelen te bereiken die we voor ogen hebben.
Ons eigen grafschrift
Dan zullen we ook dit op ons grafschrift kunnen hebben staan: we waren strijders die van risico hielden, die gedreven werden tot het uiterste waarvan dwazen zouden zeggen dat het roekeloos was; we zullen van nature zondaars zijn geweest, maar door genade onverschrokken soldaten van Onze Lieve Vrouw.
Dit artikel is overgenomen van pliniocorreadeoliveira.info en gebaseerd op een conference die prof. Plinio op 15 december 1966 heeft gehouden.
Laatst bijgewerkt: 15 december 2023 09:57