De heilige Maximiliaan Kolbe in 1939.
Sint-Maximiliaan Kolbe: de volmaakte ridder van de Onbevlekte Ontvangenis
Nadat hij tien gevangenen had uitgekozen om in de hongerbunker te sterven als voorbeeld voor een ontsnapte gevangene, stond nazi-SS-kapitein Karl Fritsch op het punt om blok 13 van concentratiekamp Auschwitz te verlaten toen het onvoorstelbare gebeurde.
“Ik wil in plaats van een van deze mannen sterven”
Gevangene 16670 stapte uit de rij. Er ging een gemompel door de rij gevangenen. Fritsch keerde zich naar de 47-jarige gevangene en vroeg: "Wat wil je, Poolse hond?" De gevangene, pater Maximiliaan Kolbe, o.f.m. conv., nam zijn pet af en zei: "Ik wil in plaats van een van deze mannen sterven." "Waarom?" kwam het korte antwoord. Zich bewust van de wens van de nazi's om de zwakken en zieken uit te roeien, antwoordde pater Maximiliaan: "Ik ben een oude man, meneer, en ik ben nergens goed voor."
“Voor hem, degene die een vrouw en kinderen heeft”
Kapitein Fritsch vroeg hem toen in wiens plaats hij wilde sterven. Wijzend naar sergeant Francis Gajowniczek, een van de veroordeelden, zei pater Maximiliaan: "Voor hem, degene die een vrouw en kinderen heeft." De kampsecretaris streepte 5659 (het nummer van sergeant Gajowniczek) door en schreef 16670 op.
Een leven van toewijding aan Maria
Je leven offeren is een van de meest genereuze daden die een mens kan verrichten. Sint-Maximiliaan vroeg om een langzame en hopeloze dood, niet alleen om het leven van één man te redden, maar vooral om de negen andere veroordeelden geestelijke bijstand te verlenen. Dit was echter het hoogtepunt van een leven van heldhaftige heiligheid, een leven dat volledig gewijd was aan de Onbevlekte Maagd Maria.
De twee kronen
Rajmund Kolbe (zo heette hij voordat hij de religieuze naam Maximiliaan aannam) werd in 1894 geboren in een Polen dat verdeeld was tussen Oostenrijk, Duitsland en Rusland. Hij was een levendig, intelligent en ondeugend kind. Op een keer kwam de jonge Rajmund in grote problemen. Hij wilde graag een eigen vogeltje, dus kocht hij stiekem, zonder toestemming van zijn ouders, een ei en probeerde dat in het kippenhok van de buren uit te broeden.
“Wat moet er toch van je worden?”
Het gezin Kolbe was arm en ongeoorloofde uitgaven werden niet getolereerd. De pak slaag was dan ook zeer streng, maar wat Rajmund het meest raakte, waren de woorden van zijn moeder: "Zeg me eens, mijn zoon, wat moet er toch van je worden?" Deze woorden van zijn lieve moeder maakten diepe indruk op de 10-jarige jongen. Hij werd heel ernstig en begon meer tijd door te brengen in gebed voor een klein altaar van Onze Lieve Vrouw van Częstochowa dat de familie in hun bescheiden huis had staan. Ook bracht hij zijn vrije tijd in de kerk door.
Een witte en een rode kroon
Op een dag, terwijl Rajmund in de kerk bad en Onze Lieve Vrouw vroeg om hem te laten zien wat er met hem zou gebeuren, verscheen Onze Lieve Vrouw. Ze hield een kroon in elke hand, een witte en een rode. De witte symboliseerde een heilig en kuis leven en de rode betekende dat hij de marteldood zou sterven. Onze Lieve Vrouw vroeg hem welke hij wilde. Waarop hij antwoordde: "Ik wil ze allebei." Onze Lieve Vrouw glimlachte en verdween.
Zeer getalenteerde jongen
Op dertienjarige leeftijd trad Rajmund toe tot een Franciscaans kleinseminarie, waar hij kwaliteiten aan de dag legde die een groot wiskundige of militair waardig waren. In zijn vrije tijd ontwierp Rajmund zelfs een strategisch verdedigingsplan voor de stad Lviv dat zo briljant was dat het een stafofficier van het Oostenrijkse keizerlijke leger groen van jaloezie zou hebben gemaakt. Zijn wiskundeleraar zei eens: "Het is jammer dat deze jongeman, die zo rijkelijk begaafd is, priester wordt."
Gekweld door twijfel
De duivel, die voorzag wat voor een grote vijand hij in deze jongeman zou krijgen, deed er alles aan om zijn roeping te dwarsbomen. De dag voordat hij zijn geloften als novice zou afleggen, werd Rajmund gekweld door twijfels over zijn roeping. Hij voelde zich onwaardig om religieus te worden en vond dat zijn talenten beter tot hun recht zouden komen in het leger. Hij had gezworen voor Onze Lieve Vrouw te vechten en nu twijfelde hij op welk slagveld (het geestelijke of het fysieke) zij hem wilde laten vechten.
Lees ook: Hoe de heilige Antonius Maria Claret de uitdaging aanging met de cultuur van zijn tijd
Polen was bezet
Op dat moment was Polen geen vrij land – protestantse Duitsers en schismatieke Russen domineerden grote delen ervan. Rajmund verlangde ongetwijfeld naar de vrijheid van zijn land. En hoe zat het met die rode kroon die Onze Lieve Vrouw hem had laten zien? Hoe zou hij martelaar kunnen worden in een klooster? Hij was er zo van overtuigd dat hij in het leger moest gaan, dat hij zelfs zijn oudere broer Franciscus, die samen met hem novice was, overtuigde.
Onze Lieve Vrouw greep in
Ze stonden op het punt om bij de overste aan te kloppen om hem op de hoogte te brengen van hun besluit, toen de deurbel ging. Het was hun moeder, mevrouw Maria Kolbe. Rajmund was verbaasd over het tijdstip van haar bezoek. De woorden die ze wisselden, hielpen Rajmund zijn twijfels weg te nemen. Onze Lieve Vrouw, in de gedaante van mevrouw Kolbe, had ingegrepen.
Theologie studeren in Rome
Onze Lieve Vrouw wilde hem in de frontlinie van de eeuwige, geestelijke strijd. Zo trad hij toe tot de Franciscaanse orde en nam hij de religieuze naam Maximiliaan aan. De Franciscanen erkenden de intellectuele talenten van broeder Maximiliaan en kozen hem uit om filosofie en theologie te studeren in Rome. In 1915 behaalde hij zijn diploma filosofie aan de Pauselijke Gregoriaanse Universiteit. In 1918, op 25-jarige leeftijd, werd hij tot priester gewijd. Een jaar later behaalde hij zijn doctoraat in de theologie aan het Internationaal Serafijns College.
Plinio Corrêa de Oliveira
De stichter van de TFP, prof. Plinio Corrêa de Oliveira, een groot bewonderaar van de heilige Maximiliaan, heeft ooit gezegd: "In tijden van grote crises zijn er twee soorten mensen: zij die toegeven en overweldigd worden door de crises, en zij die weerstand bieden en de loop van de geschiedenis veranderen." Toen hij in Rome was, werd broeder Maximiliaan geconfronteerd met de grote crisis die de Kerk en de wereld teisterde. Hij had kunnen proberen de crisis te ontwijken, priester worden en zijn ambt vredig en vroom uitoefenen. Maar broeder Maximiliaan koos een zeer toepasselijke religieuze naam en nam met niets minder dan maximale inzet genoegen. Hij zei: “We hebben geen recht om te rusten zolang ook maar één ziel slaaf van Satan is.”
Drie dagen na het zonnewonder van Fatima
Enige tijd voor zijn wijding stichtte de 23-jarige broeder op 16 oktober 1917, drie dagen nadat Onze Lieve Vrouw het zonnewonder in Fatima, Portugal, had verricht, de Militiae Immaculatae, wat zich laat vertalen als Ridders van de Onbevlekte. De eerste woorden van het oprichtingsdocument van de Militiae zijn: "Zij zal uw hoofd verpletteren" (Genesis 3:15). "Gij alleen [Maria] hebt alle ketterijen in de hele wereld verpletterd" (Officie van de Heilige Maagd Maria). "Doel: Het nastreven van de bekering van alle mensen die leven in zonde, ketterij, schisma en in het bijzonder vrijmetselarij, en de groei in heiligheid van alle mensen, onder de bescherming van de Onbevlekte Heilige Maagd Maria."
De geestelijke strijd
Nadat pater Maximiliaan in 1919 zijn doctoraat in de theologie had behaald, keerde hij terug naar Polen en werd hij aangesteld als docent aan een seminarie in Krakau. Hij leed echter aan tuberculose, waardoor hij zo verzwakt was dat hij niet luid genoeg kon spreken om door zijn studenten gehoord te worden. Hij bewoog zich uiterst traag en iedereen lachte hem uit. Hij werd de "dromer" genoemd omdat hij sprak over grootse plannen om naties te veroveren voor Onze Lieve Vrouw. Maar achter al het gepiep in zijn longen en de traagheid van zijn stappen schuilde een ziel die brandde voor de glorie van Onze Lieve Vrouw, en zij stelde zijn trouw en volharding op de proef.
Een tijdschrift tegen de vijanden van de Kerk
Pater Maximiliaan droomde ervan een tijdschrift uit te geven dat de invloed van de vijanden van de Kerk zou tegengaan en de devotie voor Onze Lieve Vrouw zou bevorderen, en dat tevens zou dienen als nieuwsbrief voor zijn groeiende beweging van Ridders van de Onbevlekte. In 1922 was Polen een vrij land, maar het Poolse volk had het financieel moeilijk. Het allereerste nummer van pater Maximiliaans tijdschrift, De Ridder van de Onbevlekte, bevatte een kleine mededeling: "Door gebrek aan middelen kan de regelmatige verschijning van dit tijdschrift niet worden gegarandeerd."
Maximiliaan durfde geen donatie te vragen
Pater Maximiliaan was niet verlegen, maar vond het erg moeilijk om geld te vragen. Zijn superieuren hadden hem gewaarschuwd dat hij geld moest inzamelen om zijn tijdschrift te kunnen uitgeven, omdat het klooster de kosten niet langer zou betalen. Dus ging hij naar een drukkerij om een donatie van papier te vragen. Hij ging naar binnen, deed alsof hij naar potloden keek, kocht er een paar en vertrok zonder iets te vragen!
Onze Lieve Vrouw gaf hem geld
Ondertussen daalde de waarde van de Poolse munt zo snel dat het geld dat hij voor het tweede nummer had ingezameld bijna waardeloos was geworden. Zijn medebroeders bekritiseerden hem omdat hij meer op zich had genomen dan hij aankon. Gefrustreerd ging hij naar het altaar van Onze Lieve Vrouw om haar om het geld te smeken dat hij nodig had om haar werk te doen. Toen hij opkeek, zag hij tot zijn verbazing een envelop op het altaar liggen. Op de envelop stond geschreven: "Voor jou, mijn Onbevlekte Moeder." Binnenin zat precies het geldbedrag dat hij nodig had. Zijn superieuren waren zo onder de indruk dat ze hem het geld voor het tijdschrift lieten gebruiken.
Van 5.000 naar 800.000 exemplaren
De Ridder van de Onbevlekte was een scherp en diep katholiek tijdschrift. Hij nam geen genoegen met alleen maar positieve verhalen en meditaties voor zijn lezers, maar gebruikte het tijdschrift ook om de katholieke gelovigen te beschermen tegen ideologische gevaren en ketterijen, die als wolven op de loer lagen om zielen te verslinden. Van een ambitieuze oplage van 5.000 exemplaren voor elk van de eerste twee edities van het tijdschrift Ridder van de Onbevlekte in 1922, groeide het tot een oplage van 800.000 exemplaren in 1938, een aantal dat zelfs naar hedendaagse maatstaven benijdenswaardig is. En dan zijn de verschillende andere kleinere publicaties die pater Maximiliaan voor kinderen, jongeren en de arbeidersklasse opstartte nog niet eens meegerekend.
Lees ook: Het fundamenteel contrarevolutionaire karakter van het dogma van de Onbevlekte Ontvangenis
Heel de nacht bad hij voor het drukken
Als bewijs van de vruchtbaarheid van zijn apostolisch werk, verzamelde pater Maximiliaan alle 327 productiemedewerkers en redacteuren van het tijdschrift Ridder van de Onbevlekte en bracht hij de nacht voor het drukken door in gebed voor het Allerheiligst Sacrament en Onze Lieve Vrouw. Het waren kruisvaarders die hun wapenrusting aantrokken voor de strijd.
Vrijzinnigen zaten hem dwars
De duivel en zijn handlangers waren niet blij met deze franciscaanse priester en zijn zeer invloedrijke tijdschrift. De invloed en het prestige van zijn publicaties waren zo groot dat ze seculiere publicaties evenaarden en overtroffen. Antiklerikale vrijzinnigen controleerden een groot deel van de seculiere pers, inclusief de kiosken en de papierfabrieken. Met uitzondering van de eerste paar nummers drukte pater Maximiliaan zijn publicaties wijselijk op zijn eigen drukpersen, ook al waren die erg oud.
“Geen papier in Polen? Geen probleem”
Op die manier konden de antiklerikalen hem niet gemakkelijk de mond snoeren. Daarom zorgden ze ervoor dat geen enkele leverancier hem papier wilde verkopen. Zonder papier konden er geen publicaties verschijnen. "Geen papier in Polen? Geen probleem", was de reactie van pater Maximiliaan. Tegen die tijd had zijn klooster, dat hij de "Stad van de Onbevlekte Ontvangenis" begon te noemen, een spoorlijn die rechtstreeks naar de drukkerij liep, de basis van de Ridders van de Onbevlekte. Terwijl de antiklerikalen zich in hun handen wreven van vreugde, liet pater Maximiliaan in het geheim een lading vers papier uit Rusland aanvoeren.
De heilige Maximiliaan met zijn medebroeders.
Dan maar eigen kiosken opzetten
De antiklerikalen kondigden vervolgens een boycot van de Ridder van de Onbevlekte aan in de officiële kiosken. Pater Maximiliaan, de onstuitbare kruisvaarder, besloot zijn eigen kiosken op te zetten en verkocht meer tijdschriften dan ooit tevoren. Toen de antiklerikalen beseften dat ze niet konden concurreren, lieten ze zijn publicaties weer toe in de officiële kiosken.
Vertrouwen in Onze Lieve Vrouw
De devotie tot Onze Lieve Vrouw was een van de belangrijkste pijlers van de spiritualiteit van pater Maximiliaan. Hij propageerde een methode van devotie die even diepgaand was als de methode van de ware devotie tot Maria, zoals die door de heilige Louis de Montfort werd onderwezen. Hij wijdde zichzelf en al zijn werk aan Onze Lieve Vrouw. Een verhaal illustreert het vertrouwen dat hij in Onze Lieve Vrouw had. Zijn drukkerij en het aantal broeders dat zich had aangemeld om hem te helpen, begonnen uit hun voegen te barsten in het klooster aan de Grodno, waar hij zich voor het eerst had gevestigd. Pater Maximiliaan besloot een lokale edelman, prins Drucki-Lubecki, om een stuk grond in de buurt van Warschau te vragen.
Een onaanvaardbare voorwaarde
Pater Maximiliaan nam een klein beeldje van Onze Lieve Vrouw mee en plaatste dat op het terrein, alsof hij het voor haar opeiste. Er deed zich echter een probleem voor. Prins Drucki-Lubecki stelde slechts één voorwaarde voor de schenking van het land: de franciscanen moesten beloven dat zij voor altijd Heilige Missen voor hem zouden opdragen. De franciscaanse oversten weigerden de schenking onder deze voorwaarde te aanvaarden. De prins was van streek door hun weigering en trok zijn aanbod in.
‘Laat het beeldje maar staan’
Toen hij afscheid nam van pater Maximiliaan, zei de edelman: "Ik begrijp dat u een beeldje van Onze Lieve Vrouw op het terrein hebt achtergelaten. Wat wilt u dat ik ermee doe?" Pater Maximiliaan antwoordde: "U kunt het laten staan. Het zal het monument worden voor Onze Lieve Vrouw die haar belofte niet heeft gehouden." Hij voegde eraan toe dat hij over drie dagen terug zou komen voor een definitief antwoord. De katholieke prins werd overmand door shock en schuldgevoelens. Gedurende die drie dagen kon hij niet werken of helder denken. Toen pater Maximiliaan terugkwam, gaf de prins hem het landgoed zonder voorwaarden.
Apostolaat van de Onbevlekte Ontvangenis
In 1938 had pater Maximiliaan 700 broeders die betrokken waren bij zijn apostolaat van de Ridders van de Onbevlekte in de nieuwe "Stad van de Onbevlekte Ontvangenis" in Niepokalanow. Hij had nog zeven publicaties opgezet, waaronder een dagblad. De totale oplage van zijn acht publicaties bedroeg alleen al in Polen 1,2 miljoen exemplaren.
Ook in het Arabisch, Hindi en Japans
De pater was ook begonnen met publicaties in andere talen, waaronder het Japans. Hij ging twee keer naar Japan en werd de eerste westerling die zonder Japanse hulp een publicatie in het Japans drukte. Hij had ook plannen om publicaties in het Arabisch en Hindi uit te brengen. Een radiostation begon uit te zenden vanuit de "Stad van de Onbevlekte". Er werd een vliegveld aangelegd om het luchtvervoer tussen andere steden te verzorgen en de levering van de publicaties te versnellen. Pater Maximiliaan heeft nooit de eer voor dit alles opgeëist.
De heilige Maximiliaan op missie in Japan, 1936. Hoe was de geschiedenis gelopen als deze natie zich bekeerd had tot het katholieke geloof? Alleen de Alwetende God zal het weten...
De Tweede Wereldoorlog breekt uit
Net toen het apostolaat van de Ridders van de Onbevlekte deze hoogten bereikte, brak de Tweede Wereldoorlog uit. Polen werd vanuit het westen door de Duitsers en vanuit het oosten door de Russen binnengevallen. Opnieuw werd het katholieke Polen tot slavernij gedwongen, ditmaal door twee van de meest kwaadaardige satanische machten die de mensheid ooit heeft gekend: het socialistische nazisme en het atheïstische communisme.
Pater Maximiliaan bleef achter
De stad van de Onbevlekte Ontvangenis moest worden geëvacueerd. Pater Maximiliaan stuurde de meeste van de 700 broeders naar veiliger kloosters of naar hun families en bleef achter met slechts vijfenvijftig van zijn "ridders" die hadden gevraagd om bij hem te blijven. Half september 1939 deporteerden de nazi's pater Maximiliaan en op twee na alle overgebleven franciscanen uit Niepokalanow naar het concentratiekamp Amititz in Duitsland. Daar werden de broeders blootgesteld aan wrede behandelingen, kou en honger. In november werden ze met hulp van de nieuwe katholieke commandant van Amititz overgebracht naar het concentratiekamp Ostrzesrow op Pools grondgebied. Vervolgens werden ze, zoals pater Maximiliaan had voorspeld, in december 1939 vrijgelaten.
Duitse toenadering
De nazi's, die zich bewust waren van de enorme invloed van pater Maximiliaan in Polen, probeerden hem voor zich te winnen door hem het Duitse staatsburgerschap aan te bieden, omdat zijn familienaam van Duitse oorsprong was. Pater Maximiliaan wist echter heel goed hoe veel gemakkelijker het leven voor hem zou zijn als hij dit aanbod zou accepteren, en weigerde. Hij verklaarde dat hij altijd een zoon van Polen was geweest en dat ook altijd zou blijven.
Definitieve arrestatie
Op 17 februari 1941 arriveerden vier nazi-functionarissen in Niepokalanow en arresteerden pater Maximiliaan opnieuw, ditmaal voorgoed. Hij werd geïnterneerd in de Pawiak-gevangenis bij Warschau. In Pawiak kwamen veel van zijn volgelingen hem opzoeken en boden aan zijn plaats in te nemen. Het Poolse gevangenispersoneel deed alles wat het kon om zijn lijden te verzachten en probeerde met alle macht te voorkomen dat hij werd overgebracht. Het mocht niet baten.
Naar Auschwitz
Op 28 mei 1941 kwam pater Maximiliaan in een van de beruchtste nazi-vernietigingskampen terecht: Auschwitz. Dit kamp was op bevel van Heinrich Himmler van de Gestapo opgericht en werd door de SS beheerd. Er konden dagelijks 3.500 mensen worden vergast en vervolgens gecremeerd. Pater Maximiliaan leed daar enorm. Hij had last van longproblemen en kreeg longontsteking. Toch raadde pater Maximiliaan elke keer dat hij de kamparts zag, een andere gevangene aan om naar de ziekenboeg te gaan.
De toegangspoort van concentratiekamp Auschwitz, waar de heilige Maximiliaan Kolbe de dood vond. Bron afbeelding: Flickr / Tulio Bertorini (tbertor1).
‘We moeten belijders van Maria zijn voor de nazi’s’
Men kan zich voorstellen hoeveel duivels een helse plek als Auschwitz overspoelden. De bewakers pikten op pater Maximiliaan en onderwierpen hem aan vernederingen en mishandeling. Elke keer accepteerde hij de slagen zonder klagen of woede. Hij zei tegen een medegevangene: "Verlies de moed niet. Alles wat we lijden is voor de Onbevlekte. Zelfs in iets als dit, moeten we voor hen zijn – hij knikte naar de nazi's – belijders van Maria."
De noodlottige dag brak aan
Met gevaar voor eigen leven hoorde pater Maximiliaan de biecht en predikte hij. Twee keer kon hij in het geheim de Heilige Mis opdragen, met behulp van gesmokkelde hosties. Op een plek waar mannen tot wanhoop en extreem egoïsme werden gedreven om te overleven, bleef pater Maximiliaan zich opofferen voor het welzijn van anderen. Toen brak de noodlottige dag aan, begin augustus 1941, waarop de gevangenen van blok 13 werden verzameld en kapitein Karl Fritsch negen slachtoffers uitkoos voor de hongerbunker. Het tiende slachtoffer, gevangene 16670, ging uit eigen vrije wil mee.
Mariahymnen klonken uit de duistere hongerkamer
Tijdens zijn korte leven was de heilige Maximiliaan Kolbe een ware herder van mensen, iemand die nooit aarzelde om de negenennegentig schapen te verlaten om het ene verloren schaap te zoeken (Lucas 15:4). In plaats van kreten van wanhoop en pijnlijke gekreun, klonken uit die donkere hongerkamer hymnen aan Onze Lieve Vrouw en het regelmatige ritme van Weesgegroetjes.
Als Christus strekt hij zijn uitgemergelde armen uit
Als een generaal die zijn soldaten vanaf de frontlinie leidt en weigert het slagveld te verlaten voordat de laatste soldaat zich heeft teruggetrokken, bleef pater Maximiliaan na tien dagen hongersnood de enige man bij bewustzijn. In navolging van onze Heer Jezus Christus, die Zijn armen uitstrekte om het kruis te aanvaarden, strekte de heilige Maximiliaan zijn uitgemergelde arm uit naar de beul die hem carbolzuur injecteerde. Het was 14 augustus 1941, de vooravond van het feest van de Hemelvaart van Onze Lieve Vrouw.
Zijn dood was het hoogtepunt van een epische strijd
De herinnering aan de heldhaftige dood van de heilige Maximiliaan Kolbe roept ook herinneringen op aan zijn heldhaftige en heilige leven. Zijn dood was het hoogtepunt van een leven vol epische strijd, een leven van een ware ridder van de Onbevlekte Maagd. De nazi's, vijanden van de Kerk, trapten in de val van Sint-Maximiliaan. Door op deze manier te sterven, werd het leven van Sint-Maximiliaan en alles waar hij voor stond veel meer bekend dan miljoenen kranten of duizenden radiozenders ooit hadden kunnen doen.
Dit artikel verscheen eerder op tfp.org.
Laatst bijgewerkt: 13 augustus 2025 10:59