Het martelaarschap van paus Clemens I. Schilderij van Bernardino Fungai (1460– c. 1516).
Sint-Clemens I, vroege paus en martelaar
Sint-Petrus, de eerste paus, stierf rond het jaar 64 de marteldood, gekruisigd met het hoofd omlaag. Na hem werd de heilige Linus paus. Hij stierf rond 76 en werd opgevolgd door de heilige Cletus (Anacletus), die rond 88 of 92 de marteldood stierf. Paus Clemens I, de heilige wiens feest het 23 november is, volgde Cletus op en werd daarmee de vierde paus.
Opgesomd in Romeinse Canon
Sint-Clemens zou op zijn beurt omstreeks het jaar 100 de marteldood gestorven zijn. We kunnen de eerste pauselijke opvolging telkens weer opgesomd horen in de Romeinse Canon van de H. Mis. Die begint met "...de roemrijke Maria, altijd Maagd, Moeder van onze God en Heer, Jezus Christus, en mede van de heilige Jozef, haar Bruidegom, uw gezegende apostelen en martelaren...". Daarna worden de apostelen opgesomd, inclusief Sint-Paulus, gevolgd door de eerste drie pausen die Sint-Petrus opvolgden: "Linus, Cletus, Clemens..."
Niet Jeruzalem, maar Rome
Om Sint-Clemens goed te kunnen plaatsen, moeten we eerst wat uitweiden over Sint-Petrus. Deze kwam pas via omzwervingen in Rome terecht. Dit had tot gevolg dat de ‘rots’ waarop Jezus zijn Kerk beloofd had te bouwen, in de Romeinse hoofdstad kwam te liggen en niet in Jeruzalem. Zo kwam het de eigen taal de Kerk het Latijn werd. Dat is het nog steeds.
Sint-Petrus ontsnapt uit gevangenis
Hoe kwam dat zo? Rond 44 was de apostel Jacobus ‘de Meerdere’, de zoon van Zebedeüs, door Herodes Agrippa onthoofd in Jeruzalem. Kort daarna werd Petrus gearresteerd maar hij ontsnapte op wonderbaarlijke wijze uit de gevangenis met de hulp van een engel. Nadat Petrus zijn vrijheid had herkregen, zo staat er in de Handelingen van de Apostelen: "...ging hij weg en ging naar een andere plaats" (Handelingen 12:17).
Sint-Petrus: eerst Antiochië, dan Rome
Paulus schrijft dat hij Petrus in Antiochië ontmoet heeft (Galaten 2:11). Daarom wordt aangenomen dat Petrus zich eerst als bisschop van Antiochië heeft gevestigd, voordat hij naar Rome reisde. Dat gebeurde na het aanstellen van een opvolger in Antiochië, en mogelijk ook in Korinthe. Sint-Petrus moet rond het jaar 54 of 55 naar Rome zijn gereisd. Daar gaf hij leiding aan de Kerk en schreef hij twee brieven.
Apostolische Vaders
De vroege Kerkvader Tertullianus (ca. 155-c. 220) schreef over het belang van de apostolische opvolging en stelde dat de heilige Clemens "op dezelfde manier door Petrus was gewijd". Clemens zou Petrus dus niet alleen gekend hebben, maar zelfs hem gewijd zijn. Er is weinig bekend over zijn vroege jaren. Zijn pontificaat heeft de Kerk echter verrijkt, niet alleen door zijn martelaarschap, maar ook door een brief die hij achterliet, gericht aan de ontluikende Kerk in Korinthe. De heilige Clemens is een van de drie vroege Kerkvaders die de titel ‘Apostolische Vader’ dragen, naast de heilige Ignatius van Antiochië en de heilige Polycarpus van Smyrna. Apostolische Vaders zijn degenen die de Apostelen persoonlijk hebben gekend en het Evangelie van hen hebben ontvangen. Zij werden zo de eerste erfgenamen en opvolgers van de Apostelen.
Interne conflicten
Over paus Sint-Clemens schreef de heilige Irenaeus van Lyon (ca. 130-c. 202): "Van deze man, die de gezegende apostelen had gezien en met hen in gesprek was geweest, zou gezegd kunnen worden dat hij de prediking van de apostelen in zijn oren had naklinken en hun tradities nog voor ogen had."
De lange brief van paus Clemens aan de kerk in Korinthe gaat over de interne conflicten en verdeeldheid van de gemeenschap. De Korinthiërs hadden paus Clemens om raad gevraagd, die waarschijnlijk met vertraging antwoordde vanwege de vervolging in Rome onder keizer Domitianus.
Kerk had het zwaar
In zijn brief begint paus Clemens met de volgende woorden: "Beste broeders, door de plotselinge en opeenvolgende rampzalige gebeurtenissen die ons zijn overkomen, hebben we het gevoel dat we wat laat zijn geweest met onze aandacht te richten op de punten waarover u ons hebt geraadpleegd...". Hieruit blijkt hoe zwaar de vroege Kerk het onder de vervolgingen had. Na de dood van keizer Domitianus in 96 waarop de intensiteit van de vervolging tijdelijk afnam, was paus Clemens echter in staat om de problemen van de Kerk in Korinthe aan te pakken.
Dreigend schisma
De brief van paus Clemens uit Rome aan de Korintiërs, waar een schisma dreigde, is een van de vroegste aanwijzingen dat de jonge Kerk de autoriteit erkende die aan de zetel van Rome verbonden was, die met Sint-Petrus als eerste paus was ingesteld. De brief van Clemens is zowel leerstellig als pastoraal en werd in de vroege Kerk vaak gelezen en vereerd naast de gecanoniseerde evangeliën en brieven in het Nieuwe Testament, hoewel hij daar uiteindelijk niet in is opgenomen.
Geordende structuur van wijdingen
Naast het aanpakken van de verdeeldheid verwoordde paus Clemens nadrukkelijk de hiërarchische structuur van de Kerk, waarbij hij opmerkte dat de Vader de Zoon had gezonden, de Zoon de apostelen, en de apostelen hun opvolgers, enzovoort. Zo vloeit door middel van de wijdingen de sacramentele structuur van de Kerk op een geordende manier voort uit de hemelse Vader.
Verbannen naar de Krim
Aan het begin van het jaar 98 werd Trajanus keizer. Hoewel hij als keizer niet de ergste christenvervolger was, aarzelde hij toch niet hen te executeren of te verbannen als ze hun geloof niet wilden af zweren en de Romeinse goden te eren. In Rome zouden bovendien anti-katholieke rellen zijn ontstaan, die tot de arrestatie van paus Clemens leidden. Op last van keizer Trajanus werd hij verbannen naar de Taurische Chersonesos, ofwel de Krim, waar hij als dwangarbeider in marmergroeven kwam te werken. Zijn medegevangenen, deels medechristenen, stierven er van honger en dorst, omdat er geen water in de buurt was.
Lam wees reddend water aan
Clemens zou een lammetje hebben opgemerkt, dat met de voorpootjes over de grond schraapte. Hij vatte het op als een teken en sloeg met zijn bijl op de grond, waardoor er een bron van water ontsprong. Dit leidde tot de bekering van vele gevangenen. Toen dit nieuws de keizer bereikte, was hij woedend. Hij beval de terechtstelling van Clemens. Nadat een anker om diens nek was gebonden, werd de heilige paus in de Zwarte Zee gegooid.
Apostels der Slaven
In de negende eeuw, in 867, verbleven de broers Cyrillus en Methodius, de ‘Apostels der Slaven’, op terugreis van hun missie naar de Chazaren, enige tijd op de Krim. De H. Cyrillus werkte er aan zijn Slavische vertaling van de evangeliën. Bovendien vonden de heilige broers er op wonderbaarlijke wijze het lichaam van Sint-Clemens terug en brachten het gebeente naar Rome, waar het nu begraven ligt in de San Clemente, een van de oudste en meest interessante kerken van Rome, dichtbij het Colosseum. Sint-Cyrillus die in 869 in Rome overleed, ligt er overigens zelf ook begraven.
Nederlandse connectie
De San Clemente, waar dus zowel de resten van Sint-Clemens rusten als die van Sint-Cyrillus, was de titelkerk van kardinaal Simonis. Vanwaar de Nederlandse connectie? Laten we niet vergeten dat onze nationale apostel, Sint-Willibrord, in 695 rond de feestdag van Sint-Clemens door paus Sergius I tot aartsbisschop der Friezen werd gewijd en als wijdingsnaam dan ook ‘Clemens’ meekreeg. Ook al heeft Sint-Willibrord die naam maar zelden gebruikt, zo raakte onze eigen kerkgeschiedenis al vanaf het begin met deze vroege paus en martelaar verbonden.
Laatst bijgewerkt: 24 november 2023 14:35