Sint-Norbertus: hoe een Nederlander patroonheilige van Tsjechië werd

Antwerpenaren geven de kerkschatten (waaronder een monstrans met hostie) terug aan de heilige Norbertus na diens overwinning op de ketter Tanchelijn (afgebeeld aan de voet van de heilige). Schilderij van Cornelis de Vos (1584-1651).

Sint-Norbertus: hoe een Nederlander patroonheilige van Tsjechië werd

In het buitenland wordt hij vaak aangeduid als Norbertus van Xanten, of ook wel van Maagdenburg, hoewel zijn gebeente in Praag rust. Maar als landgenoten noemen wij hem Sint-Norbertus van Gennep. Want daar, in dat plaatsje in het uiterste noorden van Limburg, onder Nijmegen, werd hij geboren, ergens rond 1080.

De bliksem slaat in

Norbertus was telg van een voornaam Rijnlands geslacht, de Heren van Gennep. Hij schijnt een knap en rijzig voorkomen te hebben gehad. Als jonge kanunnik vertoefde hij liever in fuivende hofkringen dan dat hij zijn kerkelijke verplichtingen nakwam. Op een tochtje over de Westfaalse heide in 1115, op weg naar het plaatsje Vreden (vlak over de grens bij Winterswijk) overviel hem een onweer. De bliksem sloeg in en Norbertus viel van zijn paard, net als ooit Sint-Paulus. Doodsbenauwd, plat op de grond liggend, deed Norbertus een schietgebed: ‘Heer, wat wilt Gij van mij?’

Veroordeeld door bisschoppen

Dit was Norbertus’ bekeringsmoment. Hij moet toen toch al een dertiger zijn geweest. Hij sloot zich in Siegburg enige tijd aan bij kluizenaar Koenraad van Regensburg, maar begon daarna rond te trekken als boeteprediker. Aan de bisschop van Keulen vroeg hij diaken en priester gewijd te mogen worden, welke wijdingen hij in één keer kreeg toegediend. Eenmaal priester begon Norbertus zijn collega’s aan te sporen hun roeping eveneens serieuzer te nemen, wat op weinig enthousiasme stuitte. Ze deden hun beklag over hem, wat leidde tot zijn veroordeling op de bisschoppenconferentie van Fritzlar (waar ooit Sint-Bonifatius de Donareik had omgehakt).

Volg MOH op Telegram

Een nieuwe kloostergemeenschap

Norbertus ging in beroep bij de paus. Na een generale biecht gaf deze hem een vrijbrief om overal te preken. Vanaf dat moment begon hij rond te trekken als boeteprediker, blootsvoets, desnoods door sneeuw en ijs. Maar zijn oproep om ernst te maken met geestelijke roepingen bleef afwijzing ontmoeten, zowel bij priesters, kanunniken als kloostergemeenschappen. Daarom stichtte Norbertus in 1120 in Prémontré, ten noorden van Parijs, dichtbij Laon, met dertien man een nieuwe kloostergemeenschap, gebaseerd op de regel van Augustinus. Er zouden er vele volgen. Gemeenschappen van monniken die zich – en dat was nieuw –richtten op prediking buiten het klooster. Deze ‘norbertijnen’ gingen herkenbaar in het wit gekleed, vandaar dat ze in de Middeleeuwen vaak ‘witheren’ werden genoemd; zelf noemden ze zich ‘premonstratenzers’.

Tegen de ketter Tanchelijn

In 1122 is Norbertus in Antwerpen, waar de ketter Tanchelijn zijn dwaalleer had uitgezaaid, die de tegenwoordigheid van Christus in de eucharistie ontkent. Norbertus prediking herstelt het gezag van het katholieke geloof. In traditionele afbeeldingen van Sint-Norbertus zien we Tanchelijn (of in het Latijn ‘Tanchelmus’) vertrapt onder de voeten van de heilige liggen. Natuurlijk komt er dan ook in Antwerpen een premonstratenzer abdij, die aan Sint-Michiel wordt toegewijd en waarover Norbertus zijn volgeling Waltman van Kamerijk als abt aanstelt. Van Antwerpen uit zullen de fameuze abdijen van Averbode, Tongerloo en Middelburg worden gesticht.

Dood en heiligverklaring

In 1126 benoemt paus Honorius II hem tot aartsbisschop van Maagdenburg. Maar als prelaat maakt Norbertus zich al net zo weinig populair als toen hij net priester gewijd was. Er worden zelfs enige aanslagen op hem uitgevoerd, mede vanwege zijn politieke opstelling in de investituurstrijd (de strijd wie over het benoemen van bisschoppen gaat): niet aan de zijde van de keizer, maar aan die van de paus. Ondanks zijn impopulariteit in bepaalde kringen breekt bij Norbertus’ overlijden op 6 juni 1134 in Maagdenburg een ruzie uit waar zijn lichaam ter aarde besteld moet worden. Keizer Lotharius III moet eraan te pas komen, om Norbertus uiteindelijk in de premonstratenzer Onze-Lieve-Vrouweklooster van Maagdenberg te laten begraven. Paus Gregorius XIII verklaart hem in 1582 heilig.

Teken Toewijding Onbevlekt Hart Maria

Patroon van Tsjechië

Maar hoe is Sint-Norbertus dan de beschermheilige van Praag kunnen worden, en zelfs van heel Tsjechië? Dat komt doordat niet lang na zijn heiligverklaring Saksen in handen viel van de protestanten. Veiligheidshalve bracht men Norbertus’ gebeente daarom over naar Praag, een centrum van de Contrareformatie. Norbertus werd bijgezet in Strahov, het monumentale, inmiddels barokke premonstratenzer klooster dat vandaag, hoog vanaf de Petrin-heuvel, nog altijd uitziet over Praag. Daar ontstond een levendige verering, die ertoe leidde dat Norbertus, samen met Sint-Vaclav, beschermheilige van de stad werd en zelfs van heel Bohemen, van het land dus dat we vandaag Tsjechië noemen.

Laatst bijgewerkt: 5 juni 2024 10:06

Doneer