Onze Lieve Heer rijdt Jeruzalem binnen op de ezel. We vieren deze intocht tijdens Palmzondag.
Palmzondag: de tradities van de processie en palmtakken uitgelegd
"Verheug u ten zeerste, dochter van Sion; juich, dochter van Jeruzalem! Zie, uw koning komt tot u; een rechtvaardige en een helper is Hij, nederig en rijdend op een ezel, op een veulen, het jong van een ezelin." (Zacharias 9:9) De zondag vóór Pasen wordt door de Kerk 'Palmzondag' en 'Palmpasen' genoemd. Het brengt de gelovige op de drempel van de Goede Week en kijkt vooruit naar de glorievolle Verrijzenis van de Heer.
Toen Jezus Zijn reis naar het kruis begon
Onze Heer Jezus Christus was een soort beroemdheid geworden onder de mensen die hadden gehoord van de wonderbaarlijke opwekking van Lazarus uit de dood, en ze wilden Hem zien en Hem als een koning behandelen. Palmzondag herdenkt de triomfantelijke intocht van Jezus in Jeruzalem (Matteüs 21:1-9), toen palmtakken op Zijn pad werden gelegd door een aanbiddende menigte. In heel Jeruzalem weerklonk het "Hosanna!". Slechts vier dagen later werd Hij gearresteerd op Witte Donderdag en gekruisigd op Goede Vrijdag. Palmzondag markeert dus het begin van de Goede Week, de laatste week van de vastentijd.
De rol van de palmtakken
Palmtakken worden in het christendom gebruikt als teken van overwinning op het vlees en de wereld; daarom worden ze vooral geassocieerd met de herinnering aan de martelaren. De palmen worden gezegend op Palmzondag en worden gebruikt in de processie van die dag, waarna de gelovigen ze mee naar huis nemen en gebruiken als sacramentale. Ze werden op prominente plaatsen in huis, in de schuren en op het land bewaard en tijdens stormen in het vuur gegooid. In de oudheid symboliseerden palmtakken goedheid en overwinning. Ze werden vaak afgebeeld op munten en belangrijke gebouwen. Salomo liet palmtakken in de muren en deuren van de tempel kerven (1 Koningen 6:29). Aan het einde van de Bijbel houden mensen uit alle landen palmtakken omhoog om Jezus te eren (Openbaring 7:9).
Palmpasenprocessie
In de Rooms-katholieke Kerk worden palmbladeren (of in koudere klimaten een soort vervangers) gezegend met een aspergillum buiten het kerkgebouw in een gebeurtenis die de "zegening van de palmen" wordt genoemd als palmbladeren worden gebruikt (of in koude klimaten in het portaal als Pasen vroeg in het jaar valt). Er vindt ook een plechtige processie plaats, waar vaak de hele parochie bij betrokken is.
Vijf gebeden over de palmen
De gewaden voor die dag zijn diep scharlakenrood, de kleur van bloed, wat duidt op het hoogste verlossingsoffer dat Christus de stad binnenbracht om te vervullen: Zijn lijdensweg en verrijzenis in Jeruzalem. De belangrijkste ceremonies van deze dag zijn de zegening van de palmen, de processie, de mis en tijdens de mis het zingen of lezen van het lijdensverhaal. In de vijf gebeden die over de palmen worden gebeden vraagt de priester God om de palm- of olijftakken te zegenen:
- opdat zij een bescherming mogen zijn voor alle plaatsen waar zij worden binnengebracht;
- opdat de rechterhand van God alle tegenspoed moge verdrijven en allen die in hen wonen, die door onze Heer Jezus Christus zijn verlost, zegenen en beschermen;
- verwijst naar de duif die de olijftak terugbrengt naar de ark van Noach en naar de menigte die Onze Lieve Heer begroet;
- zeggen dat de takken van palmen overwinning betekenen op de prins van de dood en...
- dat de olijf de komst van geestelijke bescherming door Christus betekent.
De dienstdoende geestelijke besprenkelt de palmen met wijwater, wierookt ze en deelt ze, na nog een gebed, uit. Tijdens het uitdelen zingt het koor een toepasselijke hymne.
De Palmpasenprocessie: een prachtige gelegenheid om met heel de parochie publiekelijk te getuigen van het geloof.
Hoe de processie verloopt
Dan volgt de processie, van geestelijken en mensen, die de gezegende palmen dragen, terwijl het koor ondertussen zingt. Iedereen loopt de kerk uit, of, bij slecht weer, om de kerk heen. Bij de terugkeer van de processie leidt het koor een lofzang, waarna de Heilige Mis wordt opgedragen, met als belangrijkste kenmerk het zingen of lezen van het lijdensverhaal volgens Mattheüs, waarbij iedereen de palmen in de hand houdt.
Beeld van Christus op een ezel
Deze ceremonies zijn grotendeels intact gebleven sinds de middeleeuwen. Destijds volgde men het Romeins gebruik buiten de stad te beginnen met een processie, waarbij met palmtakken in de hand de stad binnengelopen werd, om te eindigen bij de kerk. Onze Heer werd in de processie vertegenwoordigd door het Allerheiligst Sacrament ofwel door een kruisbeeld, versierd met bloemen, gedragen door de celebrant van de Heilige Mis. Verderop in de middeleeuwen ontstond er een eigenaardig gebruik om een houten beeld van Christus zittend op een ezel (het hele beeld op wielen) in het midden van de processie te plaatsen. Deze beelden (Palmezels) zijn nog steeds te zien in musea van veel Europese steden.
Ezel is het symbool van de vrede
De symboliek van de ezel kan verwijzen naar de Oosterse traditie dat het een dier van de vrede is, in tegenstelling tot het paard dat het dier van de oorlog is. Een koning zou op een paard hebben gereden als hij oorlog wilde voeren en op een ezel om zijn komst in vrede te symboliseren. De intocht van Jezus in Jeruzalem zou dus zijn intocht als Vredevorst hebben gesymboliseerd, niet als oorlogvoerende koning.
Lees ook: Het Eucharistisch Mirakel van Amsterdam: hoop voor een teloorgaand Nederland
Sacramentaliën
In veel kerken worden de palmen bewaard om het jaar daarop op Vastenavond te worden verbrand tot as voor Aswoensdag. De katholieke Kerk beschouwt de gezegende palmen als sacramentale. Ze zijn gezegend door een priester (sacramenteel) en hebben een bepaalde spirituele betekenis en kracht. Een sacramentale is een materieel voorwerp, ding of handeling dat apart gezet of gezegend is om de eerbied te tonen die de sacramenten toekomt en zo vrome gedachten op te wekken en de toewijding aan God te vergroten als het met toewijding gebruikt wordt.
Palmtakken in het kruisbeeld
Na het vieren van Palmzondag komen parochianen thuis met een aantal palmen en weten vaak niet hoe ze deze op de juiste manier moeten uitstallen of op een andere manier moeten bewaren. Omdat deze palmen sacramentaliën zijn, kunnen ze sowieso niet worden weggegooid. Ze moeten worden verbrand of begraven om op de juiste manier te worden weggegooid. Maar veel beter is het om de palmtakken in het kruisbeeld te steken.
Dit artikel verscheen eerder op tfp.org en is licht aangepast.
Laatst bijgewerkt: 10 april 2025 10:49
