27 januari: Sint-Johannes Chrysostomus
De heilige Johannes Chrysostomus (‘Guldenmond’) werd ca. 345 geboren in Antiochië als zoon van een militair. Hij overleed in ballingschap in Comana (in Pontus, nu Turkije) op 14 september 407. Hij was vermaard prediker en patriarch van Constantinopel. Als kerkvader werd hij in 1568 door paus Pius V verheven tot kerkleraar.
Libanius, heidense leermeester
Johannes begon zijn opleiding onder begeleiding van de vermaarde heidense leraar Libanius. Deze was een belangrijke invloed op keizer Julianus de Afvallige (361-363), maar ook studeerden bij hem grote christelijke denkers zoals Basilius de Grote en Gregorius van Nazianze. Ook Johannes ontwikkelde zich steeds meer als een christelijke prediker. Libanius zou op zijn sterfbed hebben gezegd dat Johannes zijn opvolger zou zijn geweest "als de christenen hem niet van ons hadden afgenomen”.
Bijbel uit het hoofd
Chrysostomus streefde naar ascetisme en trok zich in 375 terug als kluizenaar; de volgende twee jaar bracht hij staand door. Nauwelijks slapend leerde hij de Bijbel uit zijn hoofd. Als gevolg hiervan kreeg hij een slechte gezondheid. Terug in Antiochië verwierf hij zich een grote populariteit door de welsprekendheid van zijn preken, in het bijzonder zijn inzichtelijke behandeling van Bijbelpassages en zijn zedenleer. Vandaar zijn bijnaam Guldenmond. Hij benadrukte liefdadigheid en maakte zich druk over de geestelijke en materiële behoeften van de armen. Hij sprak zich uit tegen het misbruik van rijken:
Help allereerst de armen
“Wilt u het lichaam van Christus eren? Negeer Hem niet als hij naakt is. Bewijs Hem in zijde gekleed geen eer in de tempel, om Hem daarna als Hij buiten staat, weer te negeren, waar Hij het koud heeft en slecht gekleed is. Hij die zei: "Dit is mijn lichaam" is dezelfde die zei: "Je zag dat ik hongerig was en je hebt Mij geen eten gegeven", en "Wat u voor de geringste van mijn broeders heeft gedaan, heeft U Mij gedaan" ... Wat heb je eraan als de tafel van de Eucharistie is overladen met gouden kelken, als je broeder is gestorven van de honger? Begin ermee zijn honger te stillen om dan met wat overblijft het altaar te versieren.”
Synode van de Eik
In 398 werd Johannes Chrysostomus gevraagd de positie van patriarch van Constantinopel op zich te nemen. Hij betreurde het feit dat het keizerlijk hofprotocol hem nu grotere privileges gaf dan de hoogste staatsambtenaren. Vermoedelijk omdat hij in zijn kritiek ook het hof niet spaarde, joeg hij Eudoxia, de vrouw van keizer Arcadius (383-308), tegen zich in het harnas. Zij wist voor elkaar te krijgen dat hij verbannen werd. Op de locale ‘synode van de Eik’ (403) werd Johannes veroordeeld, formeel omdat hij aanhanger van Origines (+253, briljante, invloedrijke maar omstreden christelijk denker) zou zijn.
Gestorven in ballingschap
Onder druk van het kerkvolk kon hij voor een korte periode terugkeren, maar in 404 werd hij opnieuw verbannen. Vanuit Armenië bleef hij corresponderen met zijn aanhangers en daardoor invloed uitoefenen. Het grootste deel van de brieven die van hem bewaard zijn, stammen uit die tijd. Hoewel paus Innocentius I zijn terugkeer beval, kregen zijn tegenstanders gedaan dat hij nog verder weg verbannen werd, naar Pitiunt (Pitsoenda) in Abchazië aan de oostkust van de Zwarte Zee. Op weg naar zijn nieuwe verbanningsoord stierf hij.
Naamgever Goddelijke Liturgie
Chrysostomus blijft vooral in herinnering als naamgever van de ‘Goddelijke Liturgie’. Hij harmoniseerde het liturgische leven door een herziening van de gebeden en de rubrieken van de heilige eucharistie. De (later schismatiek geworden) Orthodoxe kerken van de Byzantijnse liturgie vieren gewoonlijk de Goddelijke Liturgie van Johannes Chrysostomus, samen met de geünieerde, Oosters-katholieke kerken van de Byzantijnse ritus, als de normale misliturgie, hoewel Johannes’ precieze bijdrage aan de totstandkoming ervan onderwerp van discussie blijft.
Laatst bijgewerkt: 26 januari 2024 14:43