De eenzame strijd van de H. Methodius

De H. Methodius wordt onveranderlijk geassocieerd met zijn broer de H. Cyrillus. Samen gelden ze immers als apostels van de Slavische volkeren en ontwerpers van het cyrillische alfabet, waarin vandaag nog het Russisch, Bulgaars en Servisch worden geschreven.

Militaire achtergrond

Toch waren de broers behoorlijk verschillend. Alleen in leeftijd al: Methodius was met afstand de oudste, met een verschil van elf jaar. Cyrillus was om zo te zeggen zijn kleine, zij het hoogbegaafde broertje. Het kan niet anders of Methodius, die ook een militaire achtergrond had, heeft zich altijd beschermend naar zijn broer opgesteld. Desondanks overleefde hij hem maar liefst zestien jaar. Naast hun gezamenlijke feestdag heeft Methodius echter ook een eigen feest op 6 april. Welverdiend, zoals zal blijken.

Bestuurder en abt

Methodius en Cyrillus waren beschermelingen van de machtige Theoktistos, de keizerlijke topambtenaar, een soort grootvizier. Deze legde grote nadruk op onderwijs, wat tot uiting kwam in de oprichting van de paleisschool van Magnaura in Constantinopel, waaraan Cyrillus een aanstelling kreeg. Ondertussen was Methodius in ambtelijke dienst van de Byzantijnse keizer en bestuurde namens hem een provincie met een grote Slavische bevolking (waarschijnlijk in Macedonië). Daarna werd hij hegumen (abt) van een klooster op de berg Olympus.

Opdracht van patriarch Photius

Methodius vergezelde zijn broer in 860 op een missie naar de Chazaren. Dat was in opdracht van patriarch Photius, wiens naam onverbrekelijk verbonden is met het zich pas veel later voltrekkende Oosters Schisma, namelijk in 1054, maar die, als dat niet het geval geweest was, in de woorden van priester en kerkhistoricus Adrian Fortescue “altijd herinnerd zou zijn als de grootste geleerde van zijn tijd". Op de terugweg bezochten de broers de Krim, waar ze de hand wisten te leggen op relikwieën van de daar vermoorde martelaar en heilige paus Clemens I.

Pionnen in politiek spel

In 863 begonnen de broers aan hun missie naar de Slaven in Moravië, die hen beroemd zou maken. Dit was het gevolg van een verzoek dat prins Rastislav van Groot-Moravië tot patriarch Photius had gericht. Rastislav had lange tijd handig tussen Franken en Byzantijnen gelaveerd, maar tenslotte voor Constantinopel gekozen. Huns ondanks waren de broers dus ook pionnen in een politiek spel.

Glagolitisch alfabet

Samen met Cyrillus vertaalde Methodius liturgische teksten in de vroege vorm van het Oudkerkslavisch die Cyrillus had ontwikkeld. Ze ontwierpen het glagolitisch alfabet (voorloper van het cyrillisch) om recht te doen aan de specifieke eigenaardigheden van de Slavische fonologie. Een en ander leverde hun de kritiek op van de Duitse geestelijkheid die Moravië als haar missiegebied zag en van geen Slavische liturgie wilde weten. Bedenk dat we in de Karolingische tijd zijn, waarin het katholieke eenheidsideaal strak werd nagestreefd.

Enthousiaste pauselijke steun

Zoals zoveel missionarissen reisden de broers daarom naar Rome om hun missie daar pauselijk te laten bevestigen. Ze namen de relieken van de H. Clemens mee. In 868 gingen ze op audiëntie bij juist aangetreden paus Adrianus II, die hun werk en de nieuwe Slavische liturgie enthousiast ondersteunde. Hij wijdde Methodius hoogstpersoonlijk tot priester en mogelijk – maar dat is onzeker – ook Cyrillus tot bisschop. Vijf volgelingen: Sint-Gorazd, Sint-Clemens van Ohrid en Sint-Naum werden in Rome eveneens priester gewijd, terwijl Sint-Angelar en Sint-Sava de diakenwijding ontvingen.

Cyrillus sterft

In Rome trof Methodius waarschijnlijk de grootste tegenslag van zijn leven: Cyrillus stierf terwijl ze in Rome waren, op 14 februari 869. Methodius moest alleen verder. Wel werd hij vervolgens door paus Adrianus tot aartsbisschop gewijd van Sirmium (nu in Servië) met jurisdictie over heel Moravië, Pannonië (hedendaags West-Hongarije en Noord-Kroatië) en Servië. Daarop keerde Methodius terug naar zijn missie, nu als pauselijk legaat en vervolgens als bisschop van Moravië. Zijn pogingen om een aparte Slavische (volkstalige) kerkritus te ontwikkelen, bleef echter tegengewerkt worden door de Frankische geestelijkheid en adel.

Exit Rastislav

Zoals de H. Bonifatius het een eeuw eerder aan de stok had gekregen met de concurrerende Ierse missie, zo kreeg Methodius te maken met Frankische tegenwerking vanuit de Romeinse rite. Dat ging ver. Inmiddels was prins Rastislav op zijn beurt slachtoffer geworden van Frankische intriges en omstreeks 870 krijgsgevangen gemaakt door zijn neef Svatopluk I (later ‘de Grote’ genoemd). Methodius werd op aanstichten van de bisschoppen van Salzburg, Passau en Freising meer dan twee jaar gevangen gezet. Hij ging echter door met schrijven: hij voltooide een biografie van broer Cyrillus, vertaalde het Oude Testament en schreef een wetboek van burgerlijk en kerkelijk recht naar Byzantijns model.

Volledige rehabilitatie Methodius

In Rome was intussen alweer een nieuwe paus aangetreden, Johannes VIII. Deze eiste de vrijlating van Methodius en ontbood alle partijen naar Rome. Methodius kreeg van deze paus echter wel te horen maar liever op te houden met de Slavische ritus. Maar omdat in zijn missiegebied intussen Svatopluk aan de macht was, kon hij daar rustig mee doorgaan. De Duitse clerus bleef echter tegen hem intrigeren en beschuldigde hem in Rome ervan de hand te lichten met het filioque in het Credo. In 878 ontbood Johannes VIII opnieuw de partijen en stelde ditmaal Methodius volledig in het gelijk, met de toestemming verder te gaan met de Slavische liturgie.

Slavische literaire cultuur gaat oostwaarts

Na het overlijden van Methodius op 6 april 885 hield zijn missiewerk in Moravië helaas niet lang stand. Zijn discipelen werden door de Franken verdreven en zochten hun toevlucht in Bulgarije, waar ze vervolgens een belangrijke rol speelden bij de vestiging van het Slavische christendom in het Bulgaarse Rijk, waar twee centra van christelijke geleerdheid ontstonden: Ohrid en Preslav. In die laatste plaats werd het cyrillisch ontwikkeld dat het oorspronkelijke glagolitische schrift zou verdringen. Maar het Kerkslavisch zou altijd de liturgische taal van de Slavische kerken blijven.

Laatst bijgewerkt: 8 mei 2024 12:30

Doordring heel Nederland van de boodschap van bekering

Uw gift brengt de boodschap van bekering en hoop van Onze Lieve Vrouw in Fatima aan duizenden mensen.

Doneer