De oude keizer Frans Jozef (midden) bezoekt het huwelijk van zijn achterneef Karel met Zita van Bourbon-Parma. Het jonge echtpaar staat rechts. Zou de keizer vermoed hebben dat hij naast zijn directe opvolger stond?
Zalige Karel en Zita, het laatste keizerlijke echtpaar
Het lot van de laatste keizer van Oostenrijk, de zalige Karel I, en zijn vrouw Zita van Bourbon-Parma is nauw met de Eerste Wereldoorlog verbonden. Dat kwam doordat zij vlak ervoor, in 1911, trouwden. Hun huwelijksdag, 21 oktober, is nu de kerkelijke feestdag. Karel is immers zaligverklaard, de zaligverklaring van Zita is onderweg.
Achterneef Karel troonopvolger?
“Vanaf nu zullen we elkaar helpen in de hemel te komen”, zei de bruid tegen de bruidegom. De huwelijksfoto’s kunnen vandaag nog ontroeren: twee knappe jonge mensen, met de oude keizer Frans Jozef I aan hun zijde, die zich warmt aan het jonge geluk. Zou het in hem opgekomen zijn dat zijn achterneef Karel hem enkele jaren later zou opvolgen?
Startschot Eerste Wereldoorlog
Waarschijnlijk niet. Nadat de keizer zijn eigen zoon in 1889 als troonopvolger had verloren in het nooit opgehelderde liefdes- en zelfmoorddrama op jachtslot Mayerling, werd Karl Ludwig, de jongere broer van de keizer, troonopvolger. Die stierf al in 1896, en het recht op troonopvolging ging over op diens zoon Frans Ferdinand. Deze neef van de keizer kwam op 28 juni 1914 om bij de bekende aanslag in Sarajevo, die het startschot voor de Eerste Wereldoorlog zou blijken.
Moeder van te lage adel
De kinderen van Frans Ferdinand kwamen echter niet voor troonsopvolging in aanmerking, omdat hun moeder van (te) lage adel was. Dus ging de troonopvolging naar een broer, Otto, en vervolgens omdat die al overleden was, naar diens oudste zoon Karel. Zo kwam het dat een achterneef van de keizer uiteindelijk als troonopvolger uit de bus kwam.
Draagvlak monarchie verschrompelt
Keizer Frans Jozef blies midden onder de oorlog, op 21 november 1916, de laatste adem uit. Hij had maar liefst 68 jaar geregeerd. Het jonge, vrome echtpaar Karel en Zita moest nu de keizerlijke troon bestijgen, iets waar ze bij hun huwelijk nog nauwelijks rekening mee gehouden kunnen hebben. De staatsiefoto, met kronen en mantels, zelfs voor kroonprinsje Otto (de latere Europarlementariër), ziet er dan ook een beetje onbeholpen uit: alsof ze het zelf ook nog niet geloven. Hun keizerschap is echter van korte duur. In de revolutionaire woelingen na de oorlog verschrompelt het draagvlak voor de monarchie.
Houding van echtpaar is indrukwekkend
De intriges van andere grootmachten – vooral Duitsland – maken het bovendien moeilijk voor Karel om zijn gezag te vestigen. Het is oorlog en Karel probeert vrede te stichten. Zita zet zich in voor de talloze gewonde militairen en hun gezinnen. Hun houding is indrukwekkend. Zita was immers een jonge vrouw die midden in de oorlog zomaar keizerin van Oostenrijk-Hongarije was geworden, terwijl het rijk afbrokkelde. Toch bezocht ze alle lazaretten en verdroeg de beschimpingen die de Duitse oorlogspropaganda rondstrooide. Duitsland was erop uit Oostenrijk te annexeren en stookte tegen haar. Het keizerspaar stond in de weg. Zita was Italiaanse, stookten de Duitsers. Zij zou alleen maar Italiaans spreken, ze stond aan de verkeerde kant.
Geallieerden werken keizerschap tegen
Het echtpaar hield echter stand. Op 11 november 1918, de dag van de wapenstilstand, zag Karel zich met een proclamatie gedwongen het lot van de dubbelmonarchie in de handen van zijn volk te leggen. Hij had het niet als een troonsafstand bedoeld, maar zo zou het wel uitpakken. Vanuit Zwitserland deed Karel, gesteund door Zita, in 1921 nog twee pogingen zijn gezag terug te krijgen. De geallieerden werden dat beu, en brachten daarom het keizerlijke gezin, dat inmiddels acht kinderen telde, over naar het eiland Madeira in de Atlantische oceaan. In dit ballingsoord werd Karel ziek. Hij overleed in 1922.
‘Aan haar man verknocht’
Voor het keizerlijk gezin begint dan – zonder vader - een zwervend bestaan. Eerst woont het een tijdje in Baskenland. In 1929 verhuist het naar kasteel De Ham in Steenokkerzeel, vlakbij Brussel. Hitlers Anschluss doet echter alle hoop op herstel van de Oostenrijkse troon vervliegen en het gezin vlucht naar de VS. Na de oorlog vestigt Zita zich weer in Zwitserland. Haar oudste zoon Otto van Habsburg zal later een gerespecteerd Europarlementariër worden. Zita sterft in het betekenisvolle jaar 1989. Ze bleef tot haar laatste ademtocht aan haar man verknocht. Vanaf de dag dat hij overleed, kleedde zij zich in het zwart. Ze piekerde er niet over te hertrouwen.
Persoonlijk eenvoudig, maar wel keizerin
De eenvoud waarmee Zita leefde, als een non altijd in het zwart gekleed, betekende niet dat ze haar aanspraken opgaf. Ze hield vast aan het feit dat ze keizerin was. Toen ze voor het eerst in Oostenrijk kwam, werd ze geïnterviewd door de radio. Die vroeg: hoe moeten we u aanspreken? Ze lachte een beetje en zei: ‘Ach, ik heb al zo veel aansprekingen meegemaakt, doet u het maar zoals u het wilt.’ Bij officiële gelegenheden daarentegen, zoals in 1964 bij het huwelijk van prinses Irene, nam ze haar plaats als keizerin in: op de eerste rij, met ordelint en diadeem. Haar persoonlijke eenvoud bewees ze met haar inspanningen voor Oostenrijk toen ze aan het einde van de Eerste Wereldoorlog haar inzamelingsacties hield, overal en voor iedereen aanspreekbaar.
Berustend in geloof
Otto van Habsburg gaf zijn aanspraken op de Oostenrijkse troon op (maar niet op de Hongaarse). Hij was daarin pragmatischer dan zijn moeder. “Ik vind alles goed wat hij doet. Hij is het hoofd van de familie. Ik sta achter hem”, reageerde zij dan. Maar zelf gaf ze haar aanspraken als keizerin niet op. Voor een buitenstaander kan haar lot tragisch lijken, maar zelf zag ze dat helemaal niet zo. Maar liefst 62 jaar is ze uit Oostenrijk verbannen geweest en dat vond ze verschrikkelijk. Vanuit haar diepe geloof aanvaardde ze alles zoals het kwam.
Zaligverklaringsproces Zita ingeleid
Vandaar dat ze in Chur ging wonen, een prachtig stadje in Zwitserland bij de grens. Van daaruit heb je een prachtig uitzicht op de bergen, maar het zijn wel Oostenrijkse bergen. Als Zita naar boven ging, naar de kapel, keek zij daarop uit. Toen zij eindelijk terug mocht komen in Oostenrijk, vroeg men haar of ze boos was dat men haar zo lang de toegang had geweigerd. Dat ontkende ze. Ze voelde geen enkele verbittering. Haar man, keizer Karel I van Oostenrijk, is in 2003 door paus Johannes Paulus II zalig verklaard. Als zijn feestdag is niet zoals gebruikelijk zijn dag van overlijden gekozen, maar zijn huwelijksdag met Zita: 21 oktober. Het zaligverklaringsproces van Zita is ingeleid.
Laatst bijgewerkt: 20 oktober 2022 17:19