Hoe leugens over de Middeleeuwen uiteindelijk de Kerk raken

Een oud gezegde luidt: ‘Geschiedenis wordt geschreven door de overwinnaars.’ [1] Dit geldt voor moderne beschrijvingen van de Middeleeuwen.

Bewust verkeerde voorstellingen

Eeuwenlang hebben revolutionaire schrijvers zich ingespannen om elk aspect van het middeleeuwse christendom verkeerd voor te stellen. Zij zijn daarin zo succesvol geweest dat nauwkeurige beschrijvingen van die tijd bijna onherkenbaar zijn van wat algemeen wordt onderwezen. Zo zijn de Middeleeuwen synoniem geworden met marteling, onwetendheid, wreedheid en geslotenheid. Gelukkig hebben moderne geleerden deze verkeerde voorstellingen een voor een weggewerkt. In dit verband heeft de Australische historicus Dr. Chris Bishop de afgelopen jaren twee opmerkelijke essays gepubliceerd.

Verzinsels van negentiende eeuw

Het eerste is getiteld: The Pear of Anguish: Truth, Torture and Dark Medievalism. [2] Het toont aan dat de zogenaamde peer van kwelling, zogenaamd een middeleeuws martelwerktuig, niet alleen niet in de Middeleeuwen kon zijn vervaardigd, maar ook volkomen ongeschikt is voor het toebrengen van welke pijn dan ook. Historici weten niet waarvoor het werktuig diende en het dateert op zijn vroegst van het einde van de zestiende eeuw. Bovendien toont Dr. Bishop aan dat de IJzeren Maagd, die een middeleeuwse uitvinding wordt genoemd, een apocriefe creatie was uit het midden van de negentiende eeuw.

De ‘peer van angst’ en andere mythen

Het andere essay met de toepasselijke titel: Our Own Dark Hearts: Re-Evaluating the Medieval Dungeon [3] laat zien dat deze donkere ondergrondse gevangenissen waar mensen naartoe werden gestuurd om te verhongeren, te sterven en weg te rotten vrijwel zeker niet bestonden in de Middeleeuwen. Zoals Dr. Bishop het beschrijft, bestaat bovendien het werktuig dat de ‘peer der kwelling’ wordt genoemd uit "drie of vier metalen lobben die aan één kant door een scharnier verbonden zijn. In de vroegste exemplaren worden de lobben door een intern mechanisme onder veerdruk uit elkaar gedreven, en het terugtrekken van de lobben is alleen mogelijk door de veer te manipuleren met behulp van een secundaire pin". Sommige versies missen de veer en worden zowel geopend als gesloten door een schroef aan te draaien.

Zogenaamd ‘populair instrument van inquisitie’

Zoals hierboven vermeld, weet niemand het doel van dit apparaat. Toch stelden macabere historici zich al snel voor dat het in lichaamsopeningen werd geperst en vervolgens uitzette, waardoor het zijn slachtoffers pijn deed. Musea over de hele wereld en boeken stellen het zo voor. Sommigen beweren dat het een populair instrument van de inquisitie was, en er werd er zelfs een tentoongesteld op de wereldtentoonstelling van 1893 in Chicago.

Popcultuur verspreidde de mythe

Bovendien heeft de popcultuur het idee van het gebruik als martelwerktuig wijd en zijd verspreid. Dr. Bishop laat zien hoe de peer tussen 2007 en 2012 in dit licht werd voorgesteld in niet minder dan drie populaire televisieshows. Het probleem is dat geen enkel bestaand middeleeuws verslag zelfs maar melding maakt van het bestaan ervan. Bovendien was de middeleeuwse metallurgie niet in staat het soort veer te maken dat nodig is om het apparaat te laten functioneren, en de trekker om de veer los te maken zit aan het uiteinde van het apparaat dat zogenaamd in het slachtoffer zou worden gestoken. Met andere woorden, de enige gemakkelijke manier om het apparaat te activeren zou zijn om dat te doen voordat het in het slachtoffer wordt ingebracht.

Wellicht chirurgisch instrument

Dit en meer bewijs leidde Dr. Bishop tot de conclusie: "Zeker werden [de peren] niet gebruikt voor marteling. Daarvoor zijn ze veel te elegant en met te veel zorg gemaakt. Men zou zich ze kunnen voorstellen als chirurgische instrumenten - een soort speculum misschien, of een apparaat om de mond open te trekken zodat een tandarts kan opereren. Maar dan kunnen het net zo goed schoenverruimers zijn, of sokophouders, of handschoenvergoters." Hoewel foltering in de Middeleeuwen ongetwijfeld bestond (net als in vroegere en latere tijdperken), waren de mensen uit die tijd er niet genoeg op gefixeerd om creatieve, nieuwe of unieke duistere middelen te bedenken om die uit te voeren. Niettemin zijn middeleeuwse tegenstanders onvermoeibaar in het suggereren van het tegendeel.

IJzeren maagd onbekend in Middeleeuwen

Hun vervalsingen en leugens zijn echter vaak ontmaskerd. Bijvoorbeeld, een apparaat genaamd de ijzeren maagd is lang in verband gebracht met middeleeuwse martelingen. Het was een manshoge sarcofaagvormige kast met twee scharnierende deuren aan de voorkant. De binnenkant van de kast was bedekt met ijzeren pinnen. Vermoedelijk werd het slachtoffer in de kast geplaatst en werden de deuren gesloten. De spijkers aan de binnenkant waren lang genoeg om hem te doorboren, maar niet lang genoeg om onmiddellijk de dood te veroorzaken. Zo bleef hij dagenlang bloedend en lijdend achter tot zijn brute einde.

Pijnbank bestond altijd al

Net als bij de peer van angst is er geen middeleeuwse vermelding van een dergelijk apparaat. De eerste vermelding dateert van 1790. Bovendien is de beruchte IJzeren Maagd van Neurenberg, dat in historische tentoonstellingen over de hele wereld werd tentoongesteld (en zelfs verscheen op dezelfde wereldtentoonstelling van 1893 in Chicago waar de peer werd tentoongesteld), een vervalsing die pas in 1867 zou zijn vervaardigd. Anderen die afbreuk willen doen aan de Middeleeuwen beweren dat oude martelwerktuigen die in de Middeleeuwen werden gebruikt, in die tijd zijn uitgevonden. De pijnbank is zo'n voorbeeld. Maar de geschiedenis vermeldt het gebruik ervan al in de zesde eeuw voor Christus!

Mythische middeleeuwse kerkers

Net zoals de leugens over middeleeuwse martelwerktuigen wijdverbreid zijn, zijn er ook schrijnende verhalen over kerkers uit de Middeleeuwen. Iedereen heeft wel eens gehoord hoe gevangenen aan de muur werden vastgeketend in groezelige, donkere en ondergrondse kamers die alleen via een klein gat in het plafond toegankelijk waren voor de buitenwereld. Gedetineerden zouden in deze ondergrondse hellen zijn achtergelaten om te verhongeren in aanwezigheid van de rottende lijken van voormalige gevangenen.

Straffen direct opgelegd

Net als de veronderstelde martelwerktuigen uit deze periode, is er weinig bewijs dat deze kamers tijdens de Middeleeuwen bestonden. Dat wil niet zeggen dat er geen gevangenissen bestonden. Maar zelfs deze waren zeldzaam omdat opsluiting nog niet populair was als strafmiddel. Zoals Dr. Bishop stelt: "Maar voor het grootste deel hadden de gedecentraliseerde, grotendeels tribale samenlevingen van het post-imperiale Europa geen capaciteit voor gevangenissen en weinig behoefte aan gevangenissen. Wetten werden meestal beargumenteerd voor een ereraad of voor een gemeente van gelijken. Over schuld werd snel beslist en straffen werden onmiddellijk opgelegd."

Tijdelijke gevangenissen

De meeste gevangenissen die er waren, bevonden zich in kloosters en conventen en werden voornamelijk gebruikt voor kerkelijke doeleinden. De tijdelijke gevangenissen die bestonden, bevonden zich vaak in kasteeltorens waar voornamelijk edelen werden opgesloten in omstandigheden die pasten bij hun positie in het leven. Hoewel de etymologie ervan wordt betwist, toont Dr. Bishop aan dat het Engelse woord dungeon (voor ‘kerker’) zeker verwant is aan het Franse woord ‘donjon’, dat de donjon of meest beveiligde toren van een kasteel betekent. Dit alles heeft moderne gidsen er niet van weerhouden te beweren dat elke ondergrondse kelder die ze kunnen vinden een middeleeuwse kerker moet zijn geweest. Dr. Bishop vertelt over een lachwekkende ervaring die hij had in deze trant:

Martelkamer blijkt wapenmagazijn

"Ik heb een bijzonder levendige herinnering dat ik een van die gruwelijke kelders te zien kreeg, vol met een aantal ‘schandblokken’, de muren versierd met de hopeloze krassen van de arme duivels die daar ooit ineengedoken zaten te wachten op versterving en een langzame dood. Behalve dat ik de 'schandblokken' herkende als een meetinstrument voor kanonskogels - zeker schandblok-achtig, behalve dat de gaten werden gebruikt om de uniforme grootte van projectielen te garanderen, in plaats van mensen in bedwang te houden. De markeringen op de muren leken ook veel te handig uitgevoerd, en bij nadere bestudering bleken de 'namen' vroege kanon-types te zijn – de saker, de culverin, en dergelijke. Of de gevangenen in deze hel waren volkomen gek geworden en brachten hun laatste momenten door met het dwangmatig catalogiseren van artilleriestukken, of de kamer was in werkelijkheid een wapenmagazijn."

Liever leugens dan historisch onderzoek

Om eerlijk te zijn, toen de beroemde Viollet-le-Duc een grondige studie maakte van de middeleeuwse architectuur in Frankrijk, hadden slechts drie van alle kastelen die hij bestudeerde kamers die ondergrondse detentiefaciliteiten hadden kunnen zijn. Eén daarvan was vrijwel zeker een latrine, de tweede waarschijnlijk een ijskamer en de laatste bezat een put in het centrum, waardoor het gebruik als gevangenis onwaarschijnlijk werd. Ontelbare vondsten als deze zijn gemakkelijk toegankelijk voor de tegenstanders van de Middeleeuwen. Maar dit weerhoudt hen er niet van hun leugens te verspreiden.

Waarom?

Zijn conclusies over het bestaan van middeleeuwse kerkers samenvattend, stelt Dr. Bishop: "...het moderne concept van de middeleeuwse kerker...lijkt in werkelijkheid weinig inhoud te hebben. We vinden er geen verwijzing naar in middeleeuwse teksten en we vinden er weinig bewijs van in de architectuur van de gevangenissen en kastelen die bewaard zijn gebleven. Voor het grootste deel lijken ze een product van de moderne verbeelding."

Dit roept de vraag op: waarom zijn verhalen over hun bestaan zo wijdverbreid?

Lees ook: De heilige paus Gregorius, wegbereider van de Middeleeuwen

Waarom de Middeleeuwen aanvallen?

Bishop stelt dat de middeleeuwse opleving in Victoriaans Engeland samenviel met de fascinatie voor het macabere. Dit leidde tot een groeiende honger naar wat hij "duister toerisme" noemt. Gewetenloze ondernemers die hadden geïnvesteerd in middeleeuwse toeristische locaties hadden dus reden om verhalen over bloedige martelingen en onmenselijke opsluiting op hun landgoederen te overdrijven en zelfs te verzinnen. Hoe sinisterder de verhalen die ze vertelden, hoe populairder hun attracties werden en hoe meer geld ze verdienden.

Behoefte om Middeleeuwen te demoniseren

Hij stelt ook dat de mens tegenwoordig de behoefte voelt om de moderne maatschappij te rechtvaardigen. Daarom wordt hij gedreven om de middeleeuwse periode te belasteren omdat deze zo tegen deze tijd ingaat. Hij stelt: "Dat we op ons verleden een vermenigvuldiging en intensivering van zulk lijden willen projecteren spreekt meer van onze behoefte aan de geruststelling van de vooruitgang dan van enige historische realiteit." Dit zijn scherpzinnige observaties. Ze zijn echter onvolledig. Er is namelijk iets sinister in het spel.

Politiek van het anti-katholicisme

Om te begrijpen wat dit is, moet men overwegen wat de Middeleeuwen werkelijk vertegenwoordigen. Het is het grootste voorbeeld uit de geschiedenis van een samenleving die, doordrenkt met de katholieke religie, de echte christelijke beschaving voortbracht. Zowel de Kerk als de christelijke beschaving staan lijnrecht tegenover de moderne maatschappij. Daarom moeten de architecten en promotors van de huidige tijd de tijden waarin zij bloeiden besmeuren. Hoewel Dr. Bishop deze realiteit niet benadrukt, erkent hij het als een factor. Hij noemt het de "politiek van het anti-katholicisme".

Lees ook: Sint-Bernardus en de geest van ridderlijkheid

‘Tweede schepping’ door de Kerk

Ja, haat tegen de Kerk en de rol die zij speelde in het smeden van het middeleeuwse christendom is zeker de belangrijkste motivatie van de moderne mens om deze periode te belasteren. Deze rol mag niet worden onderschat. De grote ultramontaan Donoso Cortés schreef hierover het volgende: "Maar te midden van deze [middeleeuwse] chaos staat iets; het is de onbevlekte Echtgenote van Onze Heer; en één groot succes dat de mensheid nooit eerder heeft gezien, overheerst: het is een tweede schepping, bewerkt door de Kerk. In de Middeleeuwen lijkt mij maar één ding verbazingwekkend en dat is deze tweede schepping, en slechts één ding lijkt mij aanbiddelijk en dat is de Kerk...

Kerk schiep orde uit chaos

Die onbevlekte Maagd, Zijn Kerk, deelde de bezorgdheid van haar Goddelijke Echtgenoot om goed te doen, verhief de geesten van de gevallenen en matigde de drang van de gewelddadigen, door sommigen het brood van de sterken en anderen het brood van de zachtmoedigen te laten proeven. Die woeste kinderen van het Noorden, die de Romeinse majesteit hadden vernederd en bespot, vielen door liefde overwonnen aan de voeten van deze weerloze Maagd... Na die grote woede liefdevol te hebben gekalmeerd en die woeste stormen alleen met haar blik tot bedaren te hebben gebracht, heeft de Kerk uit een ruïne een monument, uit een gewoonte een instelling, uit een gebeurtenis een beginsel, uit een ervaring een wet verheven; om het in één woord te zeggen: orde uit chaos, harmonie uit verwarring." [4]

‘Kerk en staat waren gelukkig verenigd’

Paus Leo XIII verwoordde een soortgelijk gevoel in de encycliek Immortale Dei. Over de Middeleeuwen schreef Zijne Heiligheid: Er was eens een tijd dat de Staten werden geregeerd door de filosofie van het Evangelie. Toen was het zo dat de kracht en de goddelijke deugd van de christelijke wijsheid zich had verspreid over de wetten, instellingen en zeden van het volk en alle rangen en standen van de burgerlijke samenleving doordrong. Toen ook bloeide de door Jezus Christus ingestelde godsdienst, stevig gevestigd in waardigheid, overal, door de gunst van vorsten en de wettige bescherming van magistraten; en kerk en staat waren gelukkig verenigd in eendracht en vriendschappelijke uitwisseling van goede diensten. De Staat, op deze wijze gevormd, droeg vruchten die alle verwachtingen te boven gingen, waarvan de herinnering nog steeds, en altijd, in roem is, getuigd als ze zijn door ontelbare bewijzen die nooit kunnen worden uitgewist of verduisterd door enige list van welke vijand dan ook.

Lees ook: De heilige Stefanus, de koning die Hongarije katholiek maakte

Kerk leidde de beschaving

Het christelijke Europa heeft barbaarse volkeren onderworpen en hen veranderd van een wilde naar een beschaafde toestand, van bijgeloof naar ware aanbidding. Het heeft zegevierend de vloed van Mohammedaanse verovering teruggedrongen; het behield het leiderschap van de beschaving; stond vooraan als de leider en leraar van allen, in elke tak van nationale cultuur; schonk de wereld het geschenk van ware en veelzijdige vrijheid; en stichtte zeer wijselijk zeer talrijke instellingen voor de troost van menselijk lijden. En als we ons afvragen hoe zij zo'n veranderde toestand tot stand heeft kunnen brengen, is het antwoord zonder enige twijfel grotendeels te danken aan de godsdienst, onder wiens auspiciën zoveel grote ondernemingen op gang werden gebracht en door wiens hulp ze tot een goed einde werden gebracht. [5]

‘Door de leugens heenworstelen’

Daarom worden de Middeleeuwen tegenwoordig zo gehaat en belasterd. Het is ook de reden waarom trouwe katholieken ervan zouden moeten houden. Inderdaad, "de geschiedenis wordt geschreven door de overwinnaars", en het kan moeilijk zijn om door de leugens heen te worstelen die de schijnbare overwinnaars van vandaag hebben verteld. Dit maakt het bijna onmogelijk om een goed begrip te krijgen van hoe de Middeleeuwen werkelijk waren. Toch zijn er die aspecten van die samenleving, die "boven alle verwachting belangrijke vruchten, waarvan de herinnering nog steeds en altijd in roem is, waarvan zij getuigen door ontelbare bewijzen die nooit kunnen worden uitgewist of verduisterd door een list van een vijand" waarover de Heilige Vader sprak.

Bekladders Middeleeuwen werken in geleende tijd

Met andere woorden, er bestaan nog overblijfselen van het christendom. Alleen al een vergelijking tussen de kathedralen die middeleeuwse steden sierden en de glazen wolkenkrabbers die de centra van moderne steden bevolken, zou moeten volstaan om de wonderen van die maatschappij en de verarming van deze maatschappij aan te tonen. Bovendien werken de vijanden van het christendom die de ‘vruchten’ van de Middeleeuwen lijken te hebben ‘uitgewist’ en ‘verdoezeld’ in geleende tijd. Hun dagen zijn geteld. Wanneer de heerschappij van Maria, zoals voorzien door Sint Louis de Montfort en zovele heiligen, komt, zullen anderen de overwinnaars zijn, en een ware kennis van de geschiedenis zal zeker volgen.

Voetnoten

1. Hoewel het vaak aan Winston Churchill wordt toegeschreven, dateert de oorsprong van het gezegde van vóór zijn openbare leven. Zie ook hier.

2. Dr. Chris Bishop, ‘The Pear of Fear: Truth, Torture and Dark Medievalism’ voor het eerst gepubliceerd in International Journal of Cultural Studies, 8 mei 2014.

3. Dr. Chris Bishop, ‘Our Own Dark Hearts: Re-Evaluating the Medieval Dungeon’ voor het eerst gepubliceerd in Journal of the Australian Early Medieval Association, 1 november 2019.

4. Zoals geciteerd door Plinio Corrêa de Oliveira in ‘A Monument Raised from a Ruin, an institution from a Custom.’

5. Paus Leo XIII, Immortale Dei, #21, 1 november 1885.

Dit artikel verscheen eerder op tfp.org.

Laatst bijgewerkt: 20 oktober 2022 17:13

Doordring heel Nederland van de boodschap van bekering

Uw gift brengt de boodschap van bekering en hoop van Onze Lieve Vrouw in Fatima aan duizenden mensen.

Doneer