Beschouwingen over de verklaring van de Nederlandse bisschoppen over het document Fiducia supplicans
De verklaring van het Dicasterium voor de Geloofsleer, Fiducia supplicans, staat onder bepaalde omstandigheden - niet in de context van een viering, maar als "een eenvoudig gebed" daarbuiten - de zegening toe van overspelige paren en van mensen die in een homoseksuele relatie leven.
Veel weerstand in de Kerk
Deze verklaring is in tegenspraak met een eerdere verklaring, nog geen drie jaar geleden uitgegeven door hetzelfde orgaan van de Curie, waarin stond dat de Kerk geen enkele realiteit kan zegenen die tegen Gods plannen ingaat. In de katholieke Kerk heeft de verklaring veel weerstand opgeroepen: homoseksuele praktijken zijn in de katholieke leer immers altijd gedefinieerd als een zonde van uitzonderlijke ernst.
Afwijzing in Afrika
Veel bisschoppenconferenties, waaronder de meeste in Afrika, hebben dan ook al snel na het verschijnen van de verklaring op 18 december 2023 een dergelijke zegen afgewezen. Ze plaatsten zich daarmee tegenover enkele West-Europese bisschoppenconferenties, zoals de Duitse en de Vlaamse, die in woord en daad al enigszins op de verklaring vooruitliepen.
Nederlandse verklaring wekt verwarring...
Op 17 januari reageerde ook de Nederlandse bisschoppenconferentie met een verklaring die door sommigen werd beschouwd als een aanvaarding van Fiducia Supplicans en door anderen als een afwijzing. De verklaring van de Nederlandse bisschoppen weerspiegelt inderdaad de Fiducia Supplicans in die zin dat ze, ondanks vele mitsen en maren, een "zegening" toestaat van onregelmatige en homoseksuele paren die samenkomen voor een priester.
... maar weerspiegelt daarmee Fiducia Supplicans
De verklaring wijkt af van de verklaring van het Vaticaan omdat het woord "zegenen" wordt vermeden en de zegen niet over het koppel als zodanig wordt gegeven, maar over beide individuen afzonderlijk, ook al komen ze samen. De verwarring van Fiducia supplicans strekt zich dus ook uit tot de Nederlandse Kerk.
(Zelf)bedrieglijke ‘talismanwoorden'
Het doet ons pijn om te beseffen dat de korte verklaring van de Nederlandse bisschoppen ook opvalt door het gebruik van precies die woorden, die als (zelf)bedrieglijke ‘talismanwoorden’ werden ontzenuwd in de publicatie Een pastorale revolutie van Guido Vignelli, dat in 2016 in het originele Italiaans verscheen, en later in Nederlandse vertaling is uitgebracht door Civitas Christiana.
‘Verwelkomende’ Kerk
Met ‘talismanwoorden’ worden die woorden aangeduid, die tot doel hebben de lezer of luisteraar ongemerkt van de realiteit over te brengen naar een of andere ideologische positie. Zo begint de bisschoppelijke verklaring met te stellen dat “onze Kerk een verwelkomende Kerk” is, waarbij “verwelkomend” tot doel lijkt te hebben om – in dienst van de rechtvaardigende strekking van de verklaring - de plicht te verdoezelen die de Kerk heeft om de zonde te benoemen.
Bescheiden bijdrage
We zullen drie talismanwoorden (‘pastoraal’, ‘nabijheid/begeleiding’ en ‘verwelkomen’) uit de verklaring van de bisschoppenconferentie uitlichten en daarbij de toelichting van Guido Vignelli geven. Hiermee hopen we onze bescheiden bijdrage te leveren aan het Nederlandse episcopaat, door hen toe te wensen afstand te nemen van de dubbelzinnige taal waarmee de vijanden van de Kerk haar van binnenuit proberen te vervormen.
Wat is pastoraal?
Vignelli p.14: "Volgens het woordenboek verwijst pastoraal in zijn eigenlijke betekenis naar de activiteiten van de herder die de schapen weidt: leiden, voeden en zijn kudde beschermen tegen wolven. In de godsdienstige zin is het “de kunst om de gelovigen te besturen, uitgeoefend door de bisschop” als herder van de zielen; het is de leer die de taken beschrijft en regelt die betrekking hebben op het priesterlijke ambt."
Leiding geven aan zielen
"Het pastorale dienstwerk is erop gericht eer te brengen aan God en het heil van de zielen en het welzijn van de Kerk te verkrijgen. Inderdaad, de herders “moeten daarom niet alleen de gelovigen bemoedigen dit geluk te zoeken maar zij moeten hen er steeds aan herinneren dat de zekere weg om dat geluk te bereiken het bezit is van de deugden van geloof en liefde” (Romeinse Catechismus van het Concilie van Trente, nr. 147). Kortom, pastorale zorg is de verheven kunst om leiding te geven aan de zielen, die beheerst wordt door de bovennatuurlijke deugd van voorzichtigheid (vgl. H. Gregorius de Grote, Regula Pastoralis, proemium).”
Wat wordt er nu met pastoraal bedoeld?
“In
het hedendaagse kerkelijke spraakgebruik neigt het woord pastoraal
ertoe
langzaam een andere betekenis aan te nemen en een breder terrein te
gaan bestrijken en dat onthult zijn mogelijke hoedanigheid als
“talisman”. In
een eerste stadium wordt pastoraal
niet
langer verstaan als de kunst van evangelisatie en van bestuur van de
Kerk maar als de opperste regel van het christendom in al zijn
dimensies: dogmatiek, moraal, liturgie en kerkelijk recht. Elke
waarheid en elke wet is zodoende alleen dan acceptabel wanneer ze
aansluit bij de verheven eisen van pastoraal beleid."
'Pedagogiek van dialoog'
Aldus wordt een nieuwe pastoraal geboren die verstaan wordt niet als een kunst om mensen naar God te keren door hen in de Kerk te verwelkomen maar als een “pedagogiek van dialoog en ontmoeting onder gelijken” tussen de Kerk en de mensheid in zijn concrete historische en sociale situatie om samen een universele vrede tot stand te brengen. Dit wordt gedaan in de naam van een “christelijk realisme” dat een compromis zou willen zijn tussen het passief verdragen van de “wereld” en het op onverantwoordelijke wijze afwijzen van die wereld. […]
Scheid pastorale praktijk niet van waarheid
"De pastorale praktijk mag nooit gescheiden worden van de leerstellige waarheid. Net zoals het lichaam niet kan worden gescheiden van de ziel die de forma ervan is, zo kan ook de pastorale zorg niet losgemaakt worden van de leer die er de grondslag en de rechtvaardiging van is."
Wat betekent begeleiding?
Vignelli p. 49: “Per definitie betekent begeleiden iemand volgen om hem gezelschap te houden of hem te beschermen. Vanuit christelijk oogpunt is de enige echt goede begeleiding de begeleiding die de mens naar God brengt langs de weg van het heil die Jezus Christus is. (Vgl. paus Franciscus, Evangelii gaudium, nr. 179). Daarom moet de herder de kudde leiden door te zorgen dat “gij een leven leidt dat beantwoordt aan de roeping die u van God ontvangen hebt” (Ef. 4, 1), dat is een heilig leven. De pastor moet de “bekering” bewerken van de schapen die verloren gelopen zijn met de bedoeling hen rechtsomkeert te laten maken en terug te laten keren naar het pad dat leidt naar de schaapskooi. Maar als een schaap ergernis geeft en weigert terug te keren, moet het afgezonderd worden en uit de schaapskooi worden gebannen zoals de heilige Paulus vraagt: “Nee, wat ik bedoel is dat u niet moet omgaan met elke zogenaamde christen die ontuchtig of hebzuchtig is, of met een afgodendienaar, lasteraar, dronkaard of oplichter. Met zo iemand moet u zelfs niet eten… Verwijder die boosdoener uit uw midden” (1 Kor. 5, 11-13).”
Wat wordt nu met begeleiding en nabijheid bedoeld?
“De nieuwe pastoraal gebruikt begeleiding op een heel andere manier en verheft het tot een therapeutische methode: begeleiding bieden, denkt men, is de beste troost, en solidariteit is de beste medicijn voor zwakke zielen. In het eerste stadium van begeleiding moet men de persoon alleen volgen op de pelgrimstocht van zijn leven en met hem meegaan door de verschillende stadia van zijn avontuur. Dit gaat ervan uit dat de pastor de kudde niet leidt als een gids maar hen veeleer volgt als een “medereiziger”."
Morele aanpassing
"De
nieuwe pastoraal
van de nabijheid is
gereduceerd tot een proces dat beoogt de harmonie en de osmose tot
stand te brengen met iemands naaste door “in zijn schoenen te gaan
staan” en “door hem te accepteren zoals hij is.” We moeten een
“existentiële ervaring” hebben met onze naaste om hem te dienen
door “onszelf toe te staan in beslag genomen te worden” door hem
en door diens verlangens en plannen te delen. Zo moeten we niet
alleen een relatie van nabijheid aangaan maar ook van culturele en
morele aanpassing."
Eerlijk apostolaat
"Een echt liefdevolle en barmhartige pastorale nabijheid daarentegen moet een eerlijk apostolaat bevorderen dat erop gericht is onze naaste dichter bij de waarheid en de rechtvaardigheid te brengen. Wanneer we te maken krijgen met mensen die in dwaling of zonde leven, buiten de Kerk of aan de rand ervan, moeten we hen terecht wijzen en het bittere maar helende medicijn van de afkeuring toedienen. Tegen zijn verdwaalde schapen moet de pastor de vermaning van God aan Kaïn herhalen: “Je kunt het!” (Gen. 4, 7): je kunt je ziel redden door je te bekeren en je neiging tot zonde te overwinnen. En als het gaat om een publiek schandaal:"
Getuigenis van Heilige Schrift en Kerkvaders
"'Degenen die zich misdragen, moet u openlijk berispen, opdat de anderen worden afgeschrikt.' (1 Tim. 5, 20); 'De bisschop mag de zondaar niet laten begaan maar moet hem berispen zodat andere voorzichtig worden' (Didachè – Leer van de twaalf Apostelen, 2, 17). God zelf waarschuwt: 'Wie Ik liefheb, die bestraf en tuchtig Ik' (Apoc. 3, 19) want 'correctie en straf leiden tot het heil' (Spr. 6, 23). En de H. Augustinus waarschuwt: 'Liefde is een kracht die aanzet om andere te corrigeren en te verbeteren… Als je werkelijk van iemand houdt, corrigeer hem dan' (Meditaties over de brief van St.-Jan over de liefde, VII, 1, 7, 6); “Maar als je verzuimt de zondaar te corrigeren, ben je erger dan hij” (Sermones ad populum, preek LXXXII, no 4).'"
Wat betekent in deze context verwelkomen?
Vignelli p. 58: “In een eerste stadium wordt verwelkomen begrepen in de egalitaire betekenis van iedereen hoe dan ook en waar dan ook ontvangen zodat “niemand zich buitengesloten voelt”, zonder daarbij te denken aan de mogelijke gevolgen die dat in het sociale of kerkelijke lichaam zal hebben. In een tweede stadium verandert het egalitaire in het selectieve doordat men een soort “voorkeursoptie” aanneemt ten aanzien van hen die anders zijn en die, naar men veronderstelt, in grotere nood zijn of meer verdienen dan de anderen."
'Verwelkomen' wordt discriminerend
"Aan
het eind van dit proces wordt dit selectieve verwelkomen
discriminerend
doordat het degenen die deze pastorale methode niet accepteren,
uitsluit omdat zij door dat te doen volgens hen zondigen tegen de
barmhartigheid. Aldus sluit paradoxaal genoeg de “liefde voor hen
die anders zijn” de naasten uit, zelfs gelovigen, en sluit die
liefde mensen veraf in, zelfs ongelovigen."
Kerk moet zich ontdoen van alles
Volgens
deze nieuwe pastoraal
helpt
dit discriminerende verwelkomen
een
soort mystieke “ontlediging” (kenosis)
tot
stand te brengen. Met andere woorden: de Kerk moet bereid zijn
zichzelf te ontdoen van alles, niet alleen door vooroordelen op te
geven jegens hen die anders zijn en door af te zien van alle
zekerheden en zelfbewustheid, maar ook door die gelovigen te
marginaliseren die het niet eens zijn met dat permissieve standpunt.
Het wegvallen van deze groep zal worden gecompenseerd juist door het
toetreden van verschillende types van mensen die anders
zijn
en die karakteristiek zullen zijn voor de opkomende “derde Kerk”
die uiteindelijk de oude ‘Constantijnse’ Kerk of de Kerk van de
‘contrareformatie’ zal vervangen.”
Meer weten over zogenaamde talismanwoorden? Lees dan de uitgave ‘Een pastorale revolutie’ van Guido Vignelli. Gratis te bestellen op deze website.
Laatst bijgewerkt: 23 januari 2024 08:08
